ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ
ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ Δ. ΛΥΡΑ-ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ
ΒΑΛΥΡΑ ΙΘΩΜΗΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ, ΤΚ 24002, ΤΗΛ.2724071016
Με την ανάρτηση της ομιλίας μου που έγινε στο Διαβολίτσι Μεσσηνίας, στις 26-8-2011, στο θεατράκι Σταθία Κωνσταντακοπούλου, στα πλαίσια των εκδηλώσεων του 3ου Ανδάνειου Δρόμου με τίτλο: «Τα Μυστήρια της Ανδανίας (Καταστατικό-Ιστορικό-Τελετουργικό-Μυητικό- Εννέα Μούσες - Φιλοσοφία Αριθμών), θα περιγράψουμε Διεπιστημονικά το Συμβολισμό του Σταυρού, ο οποίος είναι ένα διαχρονικό, συμπαντικό σύμβολο πολλών λαών, από την αρχαιότητα μέχρι και σήμερα, και σε λίγες ημέρες, στις 14 Σεπτεμβρίου τιμάται από την εκκλησία μας, η μνήμη του.
Ο συμβολισμός είναι ένα όργανο γνώσης καθώς και η πιο αρχαία και θεμελιώδης έκφραση, μια μέθοδος που αποκαλύπτει όψεις της πραγματικότητας οι οποίες ξεφεύγουν από άλλους τρόπους έκφρασης. Απλώνεται στους αιώνες και έχει την ικανότητα, να περικλείει μέσα σε λίγες συμβατικές γραμμές, τις σκέψεις αιώνων και τα όνειρα της ανθρώπινης φυλής. Το σύμβολο δεν μπορεί να δημιουργηθεί τεχνητά ή να επινοηθεί, για κάποια καθαρώς προσωπική ερμηνεία ή ιδιοτροπία. Προχωρά πέραν του ατόμου στο καθολικό και είναι έμφυτο στη ζωή του πνεύματος. Είναι η εξωτερική ή κατώτερη έκφραση της ανώτερης αλήθειας και αποτελεί ένα μέσο μετάδοσης πραγματικοτήτων και είναι το κλειδί για μια περιοχή μεγαλύτερη από το ίδιο και μεγαλύτερη από τον άνθρωπο που τη χρησιμοποιεί. Ο παραδοσιακός συμβολισμός υποθέτει ότι το ουράνιο είναι αρχέγονο και ότι το γήινο δεν είναι παρά μια αντανάκλαση ή εικόνα του. Ο συμβολισμός είναι θεμελιώδης για τη σκέψη και το τέλειο σύμβολο πρέπει να ικανοποιεί το πνεύμα, το νου, και τα συναισθήματα.
Ένα από τα άπειρα σύμβολα που υπάρχει διαχρονικά και σε πολλούς διαφορετικούς λαούς είναι ο Σταυρός. Ο Σταυρός είναι ένα συμπαντικό έμβλημα και σύμβολο από την αρχαιότητα, σε πολλούς διαφορετικούς λαούς και με πολλά διαφορετικά σχήματα. Ένα παρόμοιο σχήμα με το σταυρό είναι και το σύμβολο της Σβάστικας, από τα παλαιότερα – πολυπλοκότερα, προϊστορικό και παγκόσμιο, με πολλά χρώματα σχήματα, και πολλές διαφορετικές-εννοιολογικές, ιδεολογικές σημασίες, και ο Χίτλερ το έκανε σημαία του.
Ο Σταυρός είναι σύμβολο επικοινωνίας μεταξύ ουρανού και γης, σύμβολο που έχει την ικανότητα για άπειρη και αρμονική επέκταση και στο οριζόντιο και στο κάθετο πεδίο. Η κατακόρυφη γραμμή είναι ουράνια, πνευματική, διανοητική, θετική, ενεργητική και αρσενική. Η οριζόντια γραμμή είναι γήινη, λογική, παθητική, αρνητική και θηλυκή, ενώ όλος ο σταυρός συμβολίζει το αρχέγονο ερμαφρόδιτο. Είναι η δυαδικότητα στη φύση και η ένωση των αντιθέτων και δείχνει πνευματική ένωση και ολοκλήρωση της ανθρώπινης ψυχής στην οριζόντια και κάθετη όψη της. Συμβολίζει την κάθοδο του πνεύματος, μέσα στην ύλη, τη δυνατότητα ,για άπειρη επέκταση προς κάθε κατεύθυνση, δηλώνει την αιώνια ζωή. Συμβολίζει τα 4 σημεία του ορίζοντα και τα 4 στοιχεία της κοσμογονίας φωτιά, νερό, αέρας και γη, τις 4 εποχές,, την αρχή, το δημιουργό, το παγκόσμιο πνεύμα, τη παγκόσμια ψυχή, τέσσερα ευαγγέλια-ευαγγελιστές, 4 αρχάγγελοι, 4 αρχιδιάβολοι, 4 πατέρες της εκκλησίας, 4 μεγάλοι προφήτες, 4 μεγάλες αρετές (σύνεση, ισχύς, εγκράτεια, δικαιοσύνη) συμβολίζει τους 4 ποταμούς του Παραδείσου που ρέουν από το τη ρίζα του Δένδρου της Ζωής, το Ζενίθ και το Ναδίρ, τον άξονα των ηλιοστασίων και ισημεριών, τις 4 διαστάσεις του χώρου (σημείο, ευθεία, επίπεδο, στερεό),τις 2 φύσεις του Χριστού(τη θεϊκή και την ανθρώπινη), το έλεος και τη δικαιοσύνη, την αποδοχή του θανάτου ή του μαρτυρίου και της θυσίας, την ένωση του αρσενικού και θηλυκού, του ουρανού και της γης, το κλειδί για τα μυστήρια της ζωής και της γνώσης. Ο οριζόντιος άξονας του σταυρού συμβολίζει την αρμονία, ισορροπία, επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων, και ο κατακόρυφος την αρμονία, ισορροπία, επικοινωνία των ανθρώπων με το Θεό.
Στο σταυρό θανατώθηκαν ο Ιησούς Χριστός και Απόστολος Ανδρέας, για να ξεφτιλίσουν αυτό το σπουδαίο αρχαιολογικό σύμβολο.
ΤΟ ΤΕΛΕΤΟΥΡΓΙΚΟ ΤΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ
Ο Σταυρός ο οποίος τυπώνεται κάθε φορά στο σώμα μας, πρέπει να γίνεται σωστά ως εξής: Ενωμένοι οι τρεις πρώτοι δάκτυλοι συμβολίζουν την Αγία Τριάδα και οι δυο τελευταίοι ενωμένοι, συμβολίζουν την θεία και ανθρώπινη φύση του Χριστού, ήτοι τέλειος Θεός και τέλειος Άνθρωπος.
Θέτοντας τους τρεις δακτύλους στο μέτωπο συμβολίζει την κάθοδο του Χριστού από τον ουρανό, θέτοντας στη συνέχεια στην κοιλία μας, συμβολίζει ότι εσαρκώθη ο Χριστός στην άμωμο κοιλία της Αειπάρθενου Μαρίας, και τέλος θέτοντας τους τρεις δακτύλους δεξιά και αριστερά του ώμου, σημαίνει ότι θα έλθει να κρίνει ζώντες και νεκρούς και τους δικαίους θα βάλει εκ δεξιών και τους αμαρτωλούς εξ αριστερών.
Όσοι δεν κάνουν σωστά το τελετουργικό του σταυρού, χαροποιούν το δαίμονα. Κάνοντας τον σταυρό μας σωστά σχηματίζεται προστατευτική ασπίδα γύρω μας, ακατανίκητη από κάθε εχθρό και από κάθε κακό επίγειο και εναέριο. Όταν ο σταυρός χαράσσεται στον αέρα τον φοβούνται όλοι οι δαίμονες . Να κάνουμε το σταυρό μας σε όλες μας τις δραστηριότητες της ζωής μας όταν τρώμε, κοιμόμαστε, ξυπνάμε, προσευχόμαστε, εργαζόμαστε κ.λ.π. Βλέποντας και φορώντας τον Τίμιο Σταυρό στο λαιμό μας, ούτε άνθρωπος ούτε διάβολος, μπορεί να μας βλάψει. Γι’ αυτό και στο μυστήριο της βάπτισης, ο σταυρός είναι υποχρεωτικά το δώρο του νουνού, στο βαπτιζόμενο.
Όλες οι θρησκευτικές τελετές έχουν συμβολική σημασία και χωρίς αυτήν την κατανόηση αποβαίνουν κενές. Στο τελετουργικό υπάρχει ένας ευρύς συμβολισμός στάσης και χειρονομιών και το σύμβολο είναι πάντα ζωντανό και επεκτεινόμενο. Στο κτίριο των ιερών ναών, το καμπαναριό, στο τελετουργικό της θείας λειτουργία, στα διάφορα μυστήρια της εκκλησίας, στις προσευχές μας (Πάτερ Ημών, Πιστεύω ,Βασιλεύ Ουράνιε κ.λ.π.) στη εορτή των Θεοφανείων, στον Αγιασμό, στο Φαγητό μας, στην Κηδεία, στα Νεκροταφεία ή Κοιμητήρια, ο Σταυρός έχει τον πρωτεύοντα ρόλο.
Η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού.
Η τιμή προς τον Τίμιο Σταυρό ανάγεται από τούς Αποστολικούς χρόνους. Οι επιστολές του αποστόλου Παύλου είναι γεμάτες από χωρία με τα οποία ο μέγας απόστολος εξαίρει τον ρόλο του Σταυρού στην διαδικασία της σωτηρίας του κόσμου. Οι κατακόμβες είναι γεμάτες από χαραγμένους σταυρούς. Η δύναμη του Τιμίου Σταυρού φάνηκε στο θαυμαστό όραμα του Μεγάλου Κωνσταντίνου, στα 312, ενώ βάδιζε εναντίον του Μαξεντίου κοντά στη Ρώμη. Ο αυτοκράτορας είδε στον ουρανό, ημέρα μεσημέρι, το σημείο του σταυρού, σχηματισμένο με αστέρια, και την επιγραφή «ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ», επίσης σχηματισμένη με αστέρια. Ήταν η 28η Οκτωβρίου 312. ΕΝ ΤΟΥΤΩ ΝΙΚΑ… Από εκείνη την ώρα έδωσε διαταγή το σημείο αυτό να γίνει το σύμβολο του στρατού του. Χαράχτηκε παντού, στις ασπίδες των στρατιωτών, στα κράνη, στα λάβαρα, και αλλού. Κατάλαβε ο μεγάλος και διορατικός εκείνος άνδρας ότι το μέλλον της ανθρωπότητας ανήκε στον Χριστιανισμό, όπως και έγινε. Έτσι έδωσε αμέσως διαταγή να σταματήσουν οι διωγμοί εναντίον των χριστιανών, καθώς και όλων όσων διώκονταν για τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις.
Με το γνωστό «Διάταγμα των Μεδιολάνων» κατοχυρώθηκε η ανεξιθρησκία στο κράτος. Παράλληλα υιοθέτησε τις ευαγγελικές αρχές για να γίνουν η βάση του δικαίου και της νομοθεσίας του (κατάργηση δουλείας, κοινωνική πρόνοια, αργία Κυριακής, κλπ). Για να είναι δίκαιος με όλους τους υπηκόους παρέμεινε προστάτης και της εθνικής θρησκείας (Μέγας Αρχιερεύς).Η ανεύρεση του Τιμίου Σταυρού από την Αγία Ελένη αναφέρεται από πολλούς ιστορικούς της πρωτοβυζαντινής περιόδου (Σωκράτης, Σωζόμενος Θεοδώρητος, Ρουφίνος και Αμβρόσιος).Σύμφωνα με τις ιστορικές μαρτυρίες, ο αυτοκράτωρ Αδριανός είχε οικοδομήσει επί του τάφου του Ιησού Χριστού ειδωλολατρικό ναό αφιερωμένο στην Αφροδίτη. Η Αγία Ελένη γνωρίζοντας αυτήν την παράδοση κατεδάφισε τον ναό και κάτω από τα θεμέλιά του βρήκε τρεις σταυρούς. Προκειμένου να διαπιστωθεί ποιός σταυρός ήταν εκείνος του Ιησού Χριστού ο τότε επίσκοπος Ιεροσολύμων ακούμπησε το σώμα μίας ευσεβέστατης νεκρής γυναίκας διαδοχικά και με τους τρεις σταυρούς. Μόλις το νεκρό σώμα της γυναίκας ακούμπησε τον Τίμιο Σταυρό αναστήθηκε. Την επομένη, την 14η Σεπτεμβρίου του 335 έγινε η Ύψωση του Τιμίου Σταυρού εντός του ναού και σε περιφανές μέρος για να μπορούν να τον δουν και να τον προσκυνήσουν όλοι οι περιχαρείς πιστοί. Όμως την αγία αυτή ημέρα εορτάζουμε και την δεύτερη ύψωση.
Στα 613 οι Πέρσες κυρίεψαν την Παλαιστίνη, λεηλάτησαν και κατέστρεψαν τα ιερά προσκυνήματα και πήραν ως λάφυρο τον Τίμιο Σταυρό και τον μετέφεραν στη χώρα τους. Η παράδοση αναφέρει ότι άπειρα θαύματα γινόταν εκεί. Οι πυρολάτρες Πέρσες θεώρησαν το Τίμιο Ξύλο μαγικό και γι΄ αυτό το φύλασσαν και το προσκυνούσαν, χωρίς να γνωρίζουν την πραγματική του φύση και ιδιότητα! Ο αυτοκράτορας Ηράκλειος μετά την νίκη του εναντίον των Περσών παρέλαβε τον Τίμιο Σταυρό και τον μετέφερε στην Ιερουσαλήμ. Ο Πατριάρχης Ζαχαρίας τον ύψωσε εκ νέου στο ναό της Αναστάσεως. Ήταν πάλι 14 Σεπτεμβρίου του 626.Ο αρχαίος εκκλησιαστικός συγγραφέας Παυλίνος αναφέρει στην ενδέκατη επιστολή του ότι η τοπική εκκλησία των Ιεροσολύμων θεώρησε ότι ο Σταυρός του Χριστού ανήκει σε όλη την χριστιανοσύνη και γι΄ αυτό αποφάσισε να τεμαχίσει το Τίμιο Ξύλο και να το διανείμει σε όλη την Εκκλησία. Η Αγία Ελένη έπειτα πήρε τον Τίμιο Σταυρό μαζί της στην Κωνσταντινούπολη, αφού όμως άφησε μέρος αυτού στα Ιεροσόλυμα, στον Πατριάρχη Μακάριο.
Ο Σταυρός του Κυρίου είχε 4,50 μέτρα ύψος και 2,40 μέτρα πλάτος. Κι ο ιστορικός Παυλίνος στην ενδέκατη επιστολή του αναφέρει ότι ενώ ο Σταυρός, από την ημέρα της εύρεσης του τεμαχιζότανε (σε απειροελάχιστα κομματάκια) και δινότανε στους πιστούς για ευλογία, εν τούτοις αυτός παρέμεινε ακέραιος και δεν μειωνόταν καθόλου! Επίσης, όσον άφορα τα καρφιά του Κυρίου, καθώς αναφέρει η παράδοση, ξεχώρισαν από τα καρφιά των ληστών διότι δεν είχαν σκουριάσει από το πέρασμα των χρόνων, φαινόντουσαν σαν καινούργια, ενώ των ληστών ήταν σκουριασμένα. Έτσι διασώθηκαν μέχρι σήμερα πολλά τεμάχια, τα οποία φυλάσσονται ως τα πολυτιμότερα κειμήλια, κυρίως στις ιερές μονές του Αγίου Όρους. Μια εσχατολογική προφητεία λέγει πως ένα από τα συγκλονιστικά γεγονότα του τέλους του κόσμου θα είναι και η επανένωση του Τιμίου Σταυρού!
Το Ιστορικό του Σταυρού στην Ορθόδοξη Εκκλησία
Όλοι γνωρίζουμε πως τον Χριστό μας τον σταύρωσαν. Τον κάρφωσαν δηλαδή πάνω σ' ένα ξύλινο σταυρό, κι εκεί ξεψύχησε.
Τον ξύλινο σταυρό οι Χριστιανοί τον έθαψαν βαθιά στο χώμα για να μην τον βρουν οι ειδωλολάτρες και τον μολύνουν. Έτσι ο Τίμιος Σταυρός έμεινε χρόνια πολλά θαμμένος μέσα στη γη.
Όταν έπειτα από καιρό επικράτησε ο Χριστιανισμός, η Αγία Ελένη αποφάσισε να βρει και να ξεθάψει τον Τίμιο Σταυρό και να τον στήσει μέσα στην εκκλησία στα Ιεροσόλυμα για να τον προσκυνούν οι Χριστιανοί. Πήγε λοιπόν η ίδια στα Ιεροσόλυμα και ζήτησε να μάθει σε ποιο μέρος ήταν θαμμένος ο Σταυρός.
Όμως κανένας Χριστιανός δεν ήξερε να της πει. Εκείνοι που πριν από πολλά χρόνια τον είχαν θάψει βαθιά στο χώμα, είχαν πια πεθάνει. Έβαλε λοιπόν η Αγία Ελένη χιλιάδες εργάτες κι άρχισαν να σκάβουν όλα τα χωράφια εκεί γύρω. Είχε ακλόνητη πίστη πως κάπου θα τον έβρισκε. Πολλούς μήνες δούλευαν οι εργάτες χωρίς αποτέλεσμα. Κάποια μέρα, καθώς η Αγία Ελένη βάδιζε μέσα σ' ένα χωράφι, πάτησε ένα χορτάρι και αμέσως μια γλυκιά μυρωδιά γέμισε τον αέρα.
"Τι ωραία μυρωδιά είναι αυτή", είπε από μέσα της η Αγία Ελένη.
"Από που να χύνεται αυτή η γλυκιά μοσχοβολιά;".
Καθώς κοίταξε γύρω της έσκυψε κι έκοψε ένα κλαδάκι απ' το φυτό που πάτησε, το μύρισε και τότε κατάλαβε πως το χορτάρι εκείνο ήταν που σκορπούσε την γλυκιά ευωδιά.
Μεμιάς ο νους της φωτίστηκε, φώναξε έναν εργάτη και του είπε να σκάψει σ' εκείνο το μέρος.
Σε λίγο, τι θαύμα! Ο εργάτης βρήκε εκεί τον Τίμιο Σταυρό όπου επάνω ξεψύχησε ο Χριστός μας.
Από εκείνη τη στιγμή, το μυρωδάτο αυτό φυτό λέγεται βασιλικός, γιατί φύτρωσε στο σημείο που ήταν θαμμένος ο Σταυρός, όπου είχε σταυρωθεί ο βασιλιάς του κόσμου. Γι' αυτό μοιράζουν βασιλικό στις εκκλησίες στη γιορτή της Ύψωσης του Τιμίου Σταυρού, στις 14 Σεπτεμβρίου, τιμώντας όσοι έχουν το όνομα Σταύρος ή Σταυρούλα και γίνεται η εμποροπανήγυρη-ζωοπανήγυρη στην Κυπαρισσία Μεσσηνίας.
Τέλος στο Μικρό και Μεγάλο Αγιασμό,στην έναρξη της σχολικής χρονιάς, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να υπάρχει κάποιο δοχείο με νερό και ο Τίμιος Σταυρός.
Όλα όταν τα χρησιμοποιείς σε χρησιμοποιούν. Να είσαι χρηστικός και να φθείρεσαι, όπως ορίζει η φύση σου. Να είσαι δοτικός. Κανείς δεν μπορεί να σου πάρει τίποτα, μόνο τη γεύση σου. Όσο περισσότερο δίνεσαι ,τόσο υπάρχεις. Όσο αφήνεσαι, τόσο μεγαλώνεις…… Όλα είναι μικρά και περαστικά. Μόνο ένα είναι μεγάλο. Το νοημά τους. Λιώσε πριν μορφοποιηθείς, τίποτα δεν σου ανήκει. Μόνο το ταξίδι, μέσα από σύμβολα και μυστήρια.
Στο διαδίκτυο μπορεί ο καθένας να ψάξει, να βρει, και να μελετήσει όποιο από τα σύμβολα θέλει να μελετήσει, για την προέλευση, ιστορία και σημασία του.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου