Ο Ποταμός ''Πάμμισος'' - 7.000 χρόνια ιστορία!!!

ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ Δ. ΛΥΡΑ - ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ 

ΒΑΛΥΡΑ ΙΘΩΜΗΣ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ 

ΤΚ 24002, ΤΗΛ.2724071016

 Στις 11-8-1888 ψηφίστηκε ο νόμος ΑΧΜΖ  για τα υδραυλικά εργα του Παμμίσου  και με τη συμπαράσταση του τότε πρωθυπουργου Χαρ. Τρικούπη.Μεσολάβησαν διάφορες άλλες αποφάσεις  και εγιναν διάφορα έργα. 1890-1900-1900-1936,1937-1960,1962-1975.
Οι εταιρείες ΑΛΙΑΚΜΩΝ,ΝΕΟΤΕΧΝΙΚΗ και ΕΤΚΑ  ολοκλήρωσαν τη κατασκευή της τσιμεντένιας διώρυγας με πλήρες αρδευτικό δίκτυο για τη κάτω και πάνω Μεσσηνία. Η κάτω αρδεύεται με φυσική ροή από τσιμεντένια κανάλια ,ενώ η πάνω γίνεται με τεχνική βροχή έκτασης 16800 στρεμμάτων των χωριών Αγίου Φλώρου, Σκάλας, Αρφαρών, Βαλύρας, Λαμπαίνης, Αριστοδημείου, Πλατύ, Αλωνίων και Ανεμόμυλου. Τα έργα ολοκληρώθηκαν το 1975. Στη πηγή ΜΠΟΥΡΜΠΟΥΛΗΘΡΕΣ του Παμμίσου  το 1962 λειτούργησε το αντλιοστάσιο και υδρεύονταν τα χωριά ΣΚΑΛΑ, ΧΡΙΣΤΟΦΑΛΕΙΚΑ, ΤΣΟΥΛΑΛΕΙΚΑ, ΚΑΤΣΑΡΟΥ, ΒΑΛΥΡΑ, ΛΑΜΠΑΙΝΑ, ΑΡΙΣΤΟΔΗΜΙΟ, ΚΑΛΟΒΡΥΣΗ, ΕΥΑ, ΒΡΩΜΟΒΡΥΣΗ, ΤΡΙΟΔΟΣ και ΑΝΔΡΟΥΣΑ. Το 1969 έγινε το νέο αντλιοστασιο  και υδρεύονται τα χωριά ΜΕΛΙΓΑΛΑ Ανθούσα, Σολάκι, Σιάμου, Καλύβια, Αλλαγή, Μερόπη, Οιχαλία, Λουτρό, Φίλια, Μάλτα, Σαντάνι, Ζευγολατιό,  Μαγούλα, Στενύκλαρο, Ματζάρι, Κεντρικό, Δεσσύλλα, Πολίχνη, Κωνσταντίνοι, Αγριλόβουνο, Ηλέκτρα, Μάστρες  και Καλιρρόη.

και ένα τρίτο του Αγίου φλώρου .

O Πάμμισος ήταν πλωτός από μικρά πλεούμενα μέχρι τα Μάτια ( πηγές )  και αποδεικνύεται από τα κομμάτια αλυσίδων που βρεθήκαν περασμένα στις τρύπες του βράχου που υψώνεται στο Μεγάλο Μάτι.  Δίπλα  του από τα πανάρχαια χρόνια υπήρχε ιαματική πηγή για τα μικρά παιδιά και  ο ναός του θεού Παμμίσου.

Άρδευση

-Από το φράγμα Παμμίσου στον Άρι μέχρι τη θάλασσα η άρδευση γίνεται με φυσική ροή  σε τσιμεντένια αυλάκια και κανάλια , ενώ στη ζώνη του αγίου Φλώρου οι κοινότητες άγιου Φλώρου , Αρφαρών , Σκάλας,  Βαλύρας , Λάμπαινας , Αριστοδημείου, Πλατέως , Αλωνίων  και Ανεμόμυλου, με έκταση 16800 στρέμματα, η άρδευση γίνεται με τεχνική βροχή από το 1978.

- Η διαμόρφωση της Μακαρίας πεδιάδας έλαβε χώρα την Ολόκαινη εποχή 7000 πχ .Η στάθμη της θάλασσας βρισκότανε 100 μέτρα χαμηλότερα . Με τη τήξη των πάγων η στάθμη της θάλασσας άρχισε να ανεβαίνει στο -40 στο 6000 πΧ. Και στο -17 στο 3000 π.Χ.

-Στις 19 Μαΐου του 1822  ο Γρηγόριος Δίκαιος Παπαφλέσσας με έγγραφο του προς την Πελοποννησιακή Γερουσία  τονίζει για την αναγκαιότητα των υδραυλικών έργων στην κοιλάδα του Παμμίσου ΓΑΚ Βλαχογιάννη , υπουργείο εσωτερικών  1822 φάκελος 50

-Μέχρι το 1932 τα νερά κάλυπταν μόνιμα μεγάλες εκτάσεις των χωριών αγίου Φλώρου ,Σκάλας – Βαλύρας Πλατύ και σχημάτιζαν βάλτους που ήταν φωλιά κουνουπιών και πηγή ελονοσίας αλλά ήταν και η χαρά των κυνηγών – ψαράδων και αυτών που μάζευαν βδέλλες , βουτούμι και μαρίτσα. Αργότερα  οι παραπάνω δραστηριότητες περιορίστηκαν ή εξαφανίστηκαν όταν ολοκληρώθηκε η διάνοιξη της κοίτης του . 

Στα μάτια οι δυό κυριότερες πηγές του Παμμίσου, βρίσκεται ο ναός του ποτάμιου θεού Παμμίσου. Ο περιηγητής Παυσανίας(κεφ.3,9-10) μας πληροφορεί <Συβότας δε Δωδάτα  τω τε ποταμώ κατεστήσατο τω Παμίσω  κατά έτος εκαστον θύειν τον βασιλεύοντα και Ευρύτω Μελανέως αναγίζειν εν Οιχαλία προ της τελετής των μεγάλων θεών αγομένης ετι εν Ανδανία…>.Στο κεφ.31.4-5 αναφέρει. Καθώς βαδίζει κανείς από την Θουρία προς Αρκαδία βρίσκονται πηγές που θεραπεύονται σε αυτές μικρά παιδιά..Επι εποχής του Φίντα (σημερινό επίθετο ΦΕΙΔΑΣ),ΓΙΟΥ ΤΟΥ Συβότα, έγινε το πραξικόπημα του ιερού της  ΛΙΜΝΆΤΙΔΟς ΑΡΤΈΜΙΔΟΣ και ο φόνος του Τηλέκτου,που έγινε η αφορμή του πρώτου Μεσσηνιακού πολέμου.

Στις 28-4-1929 και 1951 ο Σουηδός αρχαιολόγος Valmin ανακάλυψε το ναό  που ήταν δωρικού ρυθμού.Βρισκόταν 10 περίπου μέτρα νοτιοανατολικά του μεγάλου ματιού. Είχε μήκος 7,42 μέτρα και πλάτος 6,875μέτρα.Η στέγη στηριζόταν σε τρείς τοίχους και σε δυο κίονες της πρόσοψης. Βρέθηκαν εδώλια ,αγγεία αγάλματα νομίσματα και άλλα αντικείμενα μεγάλης αρχαιολογικής αξίας.

Ο Πάμμισος έχει μήκος 22,5 χιλιόμετρα και εκβάλλει στη Μπούκα ,στο Νησί. Απο διάφορες μετρήσεις η ελαχίστη μεγίστη παροχή νερού και θερμοκρασία είναι αντίστοιχα 4-7 Μ³ το δευτερόλεπτο και 16-20 βαθμούς Κελσίου.

Με τα αρδευτικά έργα του Παμμίσου το 1975,εγινε παράλληλα και ο αναδασμός για την καλύτερη βελτίωση της αγροτικής  παραγωγής. Από την νέα διανομή άλλοι ωφελήθηκαν  και άλλοι ζημιώθηκαν. Ο κάμπος  της Βαλύρας ερημώθηκε και με το ΓΟΕΒ παροπλίστηκε και αχρηστεύτηκε το αυλάκι που αρδευόταν η Βαλύρα, εκατοντάδες χρόνια

Ο Πάμμισος από τα λιμνάζοντα νερά , ήταν η αιτία της ελονοσίας από τα κουνούπια που ζούσαν στα έλη. Ήταν μια μάστιγα του ανθρώπου και με  την ανακάλυψη  της κινίνης (μίγμα ασβεστίου-καυστικού νατρίου),σώθηκαν ανθρώπινες ζωές.

Μικρό  ιστορικό.

Ο Ουίλιαμ Τζις στο βιβλίο του δρομολόγια στο Μοριά το 1817  μας  λέει ότι  περνώντας από το χωριό Σκάλα  βρεθήκαμε μπροστά στα  θεμέλια ενός ναού  και κάτω από τις πέτρες   έβγαινε  νερό. Ακόμη κοντά στον Πάμμισο βρέθηκε  ασβεστοκάμινο και στο κάμπο δίπλα στους βάλτους είναι  και βόσκουν  πολλές αγελάδες .Ιδιαίτερη εντύπωση τους προξένησε η γραφικότητα  της μικρής πόλης Τρυφερεμένης.  Που την είδε να στέκεται μεγαλόπρεπα  στους πρόποδες της Ιθώμης.  

ΔΙΚΤΥΟ ΥΔΡΕΥΣΗΣ-ΑΔΡΕΥΣΗΣ  ΒΑΛΥΡΑΣ

Το δίκτυο ύδρευσης ΒΑΛΥΡΑΣ λειτουργεί από το 1963

Αριθμός Παροχών Βαλύρας=620

Κατανάλωση νερού=45000 κυβικά μέτρα, ανά εξάμηνο

Λειτουργεί γεώτρηση βάθους 80 μέτρων , από το 2000, στη θέση Ξυλοκερατιά ,στο όριο των δήμων Μελιγαλά- Ιθώμης. Η παροχή είναι 70-80 κυβικά μέτρα την ώρα και το καλοκαίρι ο Δήμος ΙΘΩΜΗΣ χρησιμοποιεί  και το δίκτυο του αγίου Φλώρου. Η άντληση από τη γεώτρηση της Ξυλοκερατιάς σταμάτησε και έγινε νέα γεώτρηση στην περιοχή Σέλικο, στην Πέρα Μεριά πριν 3 χρόνια και με το πρόγραμμα Θησέας, έγινε αντικατάσταση του εσωτερικού δικτύου ύδρευσης και κατασκευής νέας δεξαμενής στο δ.δ. Βαλύρας, προϋπολογισμού 1.420.000 ευρώ  το έτος 2009, επί δημαρχίας Γεωργακόπουλου Κωνσταντίνου, τελευταίου δημάρχου του Καποδιστριακού δήμου Ιθώμης, γιατί το 2010 με τον Καλλικρατικό νόμο, ,  έγιναν νέες συνενώσεις  και  διοικητικά ανήκουμε, στο νέο δήμο Μεσσήνης, που προέκυψε από τη συνένωση 8 καποδιστριακών δήμων.

ΓΟΕΒ ΑΝΩ ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΕΤΟΣ 2003

ΚΟΙΝΟΤΗΤΕΣ	ΣΤΡΕΜΜΑΤΑ ΚΑΛΙΕΡΓΕΙΑΣ	ΣΤΡΕΜΜΑΤΑ ΑΝΑΔΑΣΜΟΥ
ΒΑΛΥΡΑ	1080	25000
ΣΚΑΛΑ	459	20000
ΠΛΑΤΥ	349	19000
ΑΡΦΑΡΑ	452	7000
ΑΓΙΟΣ ΦΛΩΡΟΣ	152	8000
ΑΝΕΜΟΜΥΛΟΣ	42	1000
ΑΛΩΝΙΑ	65	1000
ΛΑΜΠΑΙΝΑ	62	3000
ΑΡΙΣΤΟΔΗΜΕΙΟ	81	4500
ΣΥΝΟΛΟ	2742	88500

ΧΙΛΙΟΜΕΤΡΑ ΚΥΡΙΩΝ ΑΓΩΓΩΝ ΑΠΟ ΜΕΤΑΛΛΟ-ΠΛΑΣΤΙΚΟ-ΑΜΙΑΝΤΟ

Σ1 Φ.900 =6500

Σ2 = 5000

ΣΥΝΟΛΟ =11500

ΠΑΡΟΧΕΣ ΥΔΡΟΛΗΨΙΕΣ(ΚΑΘΕ ΥΔΡΟΛΗΨΙΑ ΕΧΕΙ 4 ΠΑΡΟΧΕΣ)

Σ1=102

Σ2=52

ΣΥΝΟΛΟ=154

ΑΡΧΕΙΟ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΒΑΛΥΡΑΣ  13 ΤΟΜΟΙ

1914-1961

ΤΡΙΑ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΑ 1925-1933

Η παλιά κοινότητα της Βαλύρας διαθέτει πλούσιο αρχείο, μέσα από το οποίο φαίνονται όλες οι αλλαγές στο κοινωνικό, οικονομικό, πολιτικό, αστικό γίγνεσθαι κ.λ.π. Κάναμε μια επιλογή από κάθε τόμο, για διάφορα θέματα, με τις αντίστοιχες πράξεις,  δίνοντας ένα μπούσουλα, σε οποιοδήποτε ερευνητή, ο οποίος θέλει να ασχοληθεί με τα θέματα που τον ενδιαφέρουν, αρχίζοντας από το 1914 και τελειώνοντας το 1961.

ΤΟΜΟΣ 5^ος

^{6-12-1925 ΕΩΣ 18-5-1930}

^{3.ΜΗΝΙΑΙΟ ΜΙΣΘΩΜΑ ΕΝΟΙΚΙΑΣΕΩΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΑΝΤΙΠΡΟΣΩΠΟΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΥΔΡΑΥΛΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΠΑΜΜΙΣΟΥ}

Ο ΠΛΑΤΑΝΟΣ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΦΛΩΡΟΥ

    Βρίσκεται στο δρόμο της εθνικής οδού Τρίπολης – Καλαμάτας στο χωριό Άγιος Φλώρος, ΔΔ του Δήμου Αρφαρών και είναι διατηρητέο μνημείο της φύσης (απόφαση υπουργείου γεωργίας 180324/6701/30-8-85)

           Δίπλα του βρίσκεται μία από τις μεγαλύτερες πηγές του Πάμμισου. Μέσα στην κουφάλα του όταν ήμουν μικρός στο πανηγύρι του χωριού  (γίνεται  κάθε χρόνο στις 18 Αυγούστου),  εκεί ο μπάρμπας μου Βαγγέλης Βάκρινος φύλαγε την πραμάτεια του από τους επίδοξους κλέφτες, και κοιμόμουν τις νύχτες.

    Στην επανάσταση του 1821 οι Τούρκοι είχαν κρεμασμένα στις νάκες τα βυζανιάρικα παιδιά και ορισμένα από αυτά με το βύζαγμα είχαν ακρωτηριάσει τα δάχτυλά τους, προκαλώντας έτσι τους Έλληνες και τις Ελληνίδες.

     Σε απόσταση 500 μέτρων από τον πλάτανο ο Σουηδός Νάταν Βαλμίν το 1933 ανακάλυψε το ναό του Παμμίσου με σπουδαία αρχαιολογικά ευρήματα,  (περιγράφονται στο βιβλίο του δάσκαλου Θεοδωρακόπουλου που κατάγεται από το χωριό).

    Ο Πάμμισος αρδεύει την Μακαρία Πεδιάδα με ένα μεγάλο φράγμα στο χωριό Αρι (πήρε το όνομα από άγαλμα που βρέθηκε χωρίς μύτη), και έχει διαμορφωθεί κατάλληλος χώρος και για δεύτερη συνεχή χρονιά φέτος 2005 γίνονται πολιτιστικές εκδηλώσεις) και καταλήγει στην Μπούκα, όπου εκεί  στην εποχή της Βενετοκρατίας υπήρχε το νιβάρι με την ονομασία <Κουλντούκι> που τροφοδοτούσε ψάρια όλη τη Μεσόγειο. Δίπλα στην είσοδο του υπάρχει το τελωνείο χωρίς καμιά ενημερωτική πινακίδα από το δήμο Μεσσήνης. Σε απόσταση 1000 μέτρων  από τον πλάτανο  του αγίου Φλώρου υπάρχει η Βυζαντινή εκκλησία Παναγία στη θέση Καμάρι με 3 σκαλιά κατάβασης στο δάπεδο, τοιχογραφίες και απέξω υπάρχει υπεραιωνόβια βελανιδιά.   Πρέπει να χαρακτηριστεί διατηρητέο μνημείο της φύσης μαζί με τις βελανιδιές στην εκκλησία Κλήσα Πόρτη ,στην  Αρχαία Μεσσήνη καθώς επίσης και οι υπεραιωνόβιες ελιές της Βαλύρας.  Το 1821 ήταν κρυφό σχολειό και δίπλα είναι το τσιμεντένιο βενετσιάνικο αυλάκι με τους νερόμυλους. Παραπάνω από το εκκλησάκι υπάρχει και άλλος παλιός ναός ο αγιος Αθανάσιος που και αυτός έχει αιωνόβια βελανιδιά.Οι βελανιδιές στη Σκάλα και Αρχαία Μεσσήνη ανήκουν σε διαφορετικά είδη και έχουν διαφορετικό μέγεθος βελανιδιού, φύλλου και κυπέλλου, όπως δείχνουν οι φωτογραφίες.

    Ο Παυσανίας περιγράφει ότι ο Πάμμισος ήταν πλωτός ποταμός και μικροί όταν κάναμε βουτιές στο «Μεγάλο Μάτι» υπήρχαν μεγάλοι κρίκοι όπου έδεναν τα πλοία. Σήμερα υδρεύει και αρδεύει πολλούς δήμους της περιοχής. Από τον Άγιο Φλώρο καταγόταν ο εκδότης των περιοδικών του Μεσοπολέμου «Μπουκέτο» και «Οικογένεια», Θεοδωρόπουλος  που τώρα έχουν μεγάλη συλλεκτική αξία γιατί τα εξώφυλλά τους είναι χρωμολιθόγραφα. Έχω την τύχη να έχω στην κατοχή μου μερικά τεύχη του περιοδικού Μπουκέτο και σύντομα στο άμεσο μέλλον θα πραγματοποιηθεί κάποια εκδήλωση

     Ο Συβότας το 845-795 π.Χ. καθιέρωσε ιδιαίτερες εορτές στον ποτάμιο θεό Πάμμισο, τα λεγόμενα «Παμμίσια» για τις ευεργεσίες που πρόσφερε στους παραποτάμιους γεωργοκτηνοτρόφους. Αυτό αποδεικνύεται από τις επιγραφέςπου βρέθηκαν στο ναό: «Δέξιππος ευχήν υπηκόω Παμμίσω» και «Ασηληπιόδωρος Παμμίσω».