Η Παναγία Μυρτιδιώτισσα των Κυθήρων και ο Συμβολισμός της Μυρτιάς
Αφιερωμένο στις πνευματικές μυρτιές της Βαλύρας
Η Παναγία Μυρτιδιώτισσα εορτάζει στις 24 Σεπτεμβρίου στα όμορφα Κύθηρα, δηλαδή σαράντα ημέρες μετά την Κοίμηση της Θεοτόκου. Το σωτήριον έτος 1160 όπως αναφέρει η Κυθηραϊκή εφημερίδα (φυλ.39, 1-10-1928) ή κατά τον 14ο αιώνα όπως γράφει ο ο Κυθήριος λόγιος κ. Σοφοκλής Καλούτσης , ένας βοσκός, με θεία καθοδήγηση ανακάλυψε σε μία βραχώδη έρημη περιοχή δυτικά των Κυθήρων, μία παλιά ξύλινη εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας, κρεμασμένη σε μία μυρτιά, την οποία φιλοξένησε στο σπίτι του, μέχρι να δει πού θα την παραδώσει. Την νύχτα όμως η εικόνα έφευγε μυστηριωδώς και επέστρεφε ακριβώς στη περιοχή των Μυρτιδίων , όπου βρέθηκε. Το γεγονός της επιστροφής της Παναγίας στις μυρτιές επαναλήφθηκε για τρεις συνεχείς φορές. Ο καλός ποιμένας κατανόησε το θείο μήνυμα της εικόνας γι΄ αυτό ξόδεψε όλες τις οικονομίες του και έκτισε ένα μικρό εκκλησάκι για να στεγαστεί η Παναγία ακριβώς στον τόπο που βρέθηκε και την ονόμασε Μυρτιδιώτισσα.
Ο ίδιος έκτισε δίπλα ένα μικρό κελί, έγινε μοναχός και αφιέρωσε τη ζωή του στη Θεοτόκο. Θα παρουσιάσουμε την χρυσή επένδυση της εικόνας της Παναγίας Μυρτιδιωτίσσης και τους συμβολισμούς που απεικονίζονται, σε συνδυασμό με τα θαύματα της Υπεραγίας Θεοτόκου, της προστάτιδος των Κυθηρίων. Παράλληλα θα προσεγγίσουμε τον συμβολισμό της μυρτιάς από την αρχαιότητα έως σήμερα και πώς συνδέεται το συγκεκριμένο φυτό με την Αειπαρθένο Μαρία .
Η Εύρεση της Εικόνας από τον Βοσκό στη Περιοχή των Μυρτιδίων στα Κύθηρα
Κατά την περίοδο από τον 11ο έως 14ο αιώνα, η περιοχή των Μυρτιδίων δυτικά στα Κύθηρα ήταν ένας έρημος τόπος, με πολλές μυρτιές, κατάλληλος μόνο για βοσκή προβάτων. Ένας ευλαβής ποιμένας είδε στον ύπνο του μία θεία οπτασία, έναν άγγελο ο οποίος του υποδείκνυε ένα σημείο στην περιοχή που είχε τα πρόβατά του. Κατά την επόμενη ημέρα τον οδήγησε η θεία δύναμη και η ευλάβεια του προς την Θεοτόκο στο συγκεκριμένο μέρος. Καθώς παρατηρούσε του βραχώδους τόπου την αγριότητα άκουσε μία φωνή αοράτως ,η οποία του είπε:
-“Εάν ερευνήσεις εδώ πλησίον θα βρεις την Εικόνα μου, διότι είναι καιρός αφ΄ ότου ήρθα και βρίσκομαι εδώ για να δώσω σε τούτο τον τόπο τη χάρη και βοήθεια μου”.
Μόλις άκουσε αυτή τη φωνή ο ευλαβής βοσκός (Μεγ. Συν. 1987, μήν. Σεπτ.,τομ. Θ΄,σελ. 515) στρεφόμενος εδώ κι εκεί δεν έβλεπε κανέναν, φοβήθηκε και έκανε το σημείο του Τιμίου και ζωοποιού Σταυρού, λέγοντας συγχρόνως:
-“ Κύριε Ιησού Χριστέ, βοήθοι μοι, και συ Κυρία μου και Δέσποινα ήτις έχεις πολλήν την παρρησίαν προς τον Μονογενή Σου Υιόν , μη βραδύνης να φανερώσης εις εμέ, εάν είναι θέλημά σου, τη σημασία της φωνής την οποίαν ήκουσα”.
Τότε άρχισε να ερευνά εντός του δάσους για να βρει το ποθούμενο και ξαφνικά εντόπισε μέσα στους κλάδους μίας μυρτιάς μία εικόνα της Υπεραγίας Θεοτόκου, με τη μορφή της Οδηγήτριας. Με δάκρυα χαράς και συγκίνησης γονάτισε ο καλός ποιμένας και προσκύνησε τη Θεοτόκο. Παράλληλα με την εικόνα αισθανόταν πολλή ευωδία θυμιαμάτων στον συγκεκριμένο τόπο. Ο βοσκός πήρε την εικόνα στο σπίτι του , στο διπλανό χωριό, στις Καλοκαιρινές, για να τη φιλοξενήσει, αλλά η εικόνα μυστηριωδώς έφευγε τη νύχτα και επέστρεφε στο ίδιο σημείο στις μυρτιές. Αυτό επαναλήφθηκε τρεις φορές. Τότε ο καλός και ευλαβής Χριστιανός άκουσε τον άγγελο που του είπε ότι η εικόνα έπρεπε να μείνει εκεί κοντά στις μυρτιές που τη βρήκε. Ο ευλαβής βοσκός καθάρισε το μέρος γύρω από την ευρεθείσα εικόνα, έκτισε ένα μικρό εκκλησάκι κι ένα κελί για τον εαυτόν του. Έγινε μοναχός και αφιέρωσε τη ζωή του στη Θεοτόκο, υπηρετώντας την Παναγία στο συγκεκριμένο τόπο των Μυρτιδίων. Όταν απεβίωσε, έμεινε εκεί ένας άλλος μοναχός, ονομαζόμενος Λεόντιος, ο οποίος έκτισε γύρω από το παλαιό καθολικό κελιά και έφτιαξε ένα τέλειο μοναστήρι. Πάνω από το παλαιό καθολικό το 1857 χτίστηκε νεότερος μεγαλοπρεπής ναός σε ρυθμό τρίκλιτης βασιλικής. Βόρεια και νότια του καθολικού βρίσκονται τα κελιά των πιστών, που επισκέπτονται την Μονή κατά την περίοδο της νηστείας των πρώτων δεκαπέντε ημερών του Αυγούστου. Η Μονή έχει πώρινο κωδωνοστάσιο 26 μέτρων με τοξοειδείς σχηματισμούς στις προσόψεις των τεσσάρων ορόφων, έργο του καλλιτέχνη Νικολάου Φατσέα. Σε όλα τα έργα την επιστασία είχε ο ιερομόναχος Αγαθάγγελος Καλλίγερος. Σήμερα , στο παλιό καθολικό βρίσκεται η αγία εικόνα, μαζί με τεράστια κεριά που έχουν φτιάξει κατά καιρούς ιερείς και ορισμένες άλλες εικόνες.
Το θαύμα της Ιάσεως του Παράλυτου Θεοδώρου Κουμπιανού
Ένας ευλαβής Χριστιανός, ονόματι Θεόδωρος Κουμπιανός, είχε ιδιαίτερη ευλάβεια για τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Μυρτιδιωτίσσης και εκτός των άλλων λειτουργιών και πανηγύρεων τις οποίες τελούσε στο Μοναστήρι στα Μύρτιλα, είχε τη συνήθεια να λαμβάνει μαζί του συγγενείς και φίλους και να μεταβαίνει εκεί σαράντα ημέρες μετά τον δεκαπενταύγουστο, μετά την Κοίμηση της Θεοτόκου, δηλαδή στις 24 Σεπτεμβρίου και να τελεί λειτουργία και πανηγύρι προς τιμήν της Παναγίας Μυρτιδιωτίσσης. Έκτοτε καθιερώθηκε ο εορτασμός της Παναγίας την 24η Σεπτεμβρίου σε ολόκληρο το νησί. Μετά πάροδο ετών παρέλυσε ο Θεόδωρος λόγω ασθενείας και έμεινε κατάκοιτος για πολλά χρόνια. Δεν παρέλειπε βέβαια τη λειτουργία και τη πανήγυρι της Θεοτόκου. Δεν παρευρισκόταν ο ίδιος, αλλά έστελνε τα τέκνα και τους συγγενείς του (Μεγ. Συν. 1987, μην. Σεπτ.,τομ. Θ΄. σελ.518). Μετά παρέλευση αρκετών ετών ο ασθενής Θεόδωρος ζήτησε να ετοιμάσουν ένα φορείο και να τον μεταφέρουν στο Μοναστήρι για να δει και να προσκυνήσει την αγαπημένη του εικόνα. Μετά δακρύων παρακάλεσε την Παναγία να τον θεραπεύσει. Τα λόγια του συγκίνησαν τους συγγενείς του και ομού προσευχήθηκαν για την θεραπεία του. Την ώρα που οι ιερείς έψαλλαν τον Εσπερινό και τον Όρθρο (την ακολουθία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου) εξήλθε ένας πιστός από την εκκλησία λόγω ιδιαιτέρας ανάγκης και όταν επέστρεψε είπε σε όλους:
- “Αδελφοί άκουσα πολλού λαού ταραχή και θόρυβο προς το μέρος της θάλασσας, σαν να έρχονται προς εμάς”.
Βγήκαν και άλλοι έξω από την εκκλησία και επιστρέφοντες μέσα είπαν ότι “αυτή η ταραχή είναι βαρβαρική επιδρομή και έρχονται να τους αιχμαλωτίσουν”. Διεκόπη η Θεία Λειτουργία και έφυγαν όλοι να κρυφτούν στα δάση και στα βουνά εγκαταλείποντας τον παράλυτο Θεόδωρο μόνο του και αβοήθητο. Εκείνος προσευχήθηκε προς την Θεοτόκο λέγοντας:
- “Ω Παρθενομήτορ Μαρία Θεοτόκε, Δέσποινα του κόσμου και ελπίς εμού του δυστυχούς, ιδού πάντες έφυγον και εμέ αφήκαν μόνον και αβοήθητον, δι ο παρακαλώ την αγίαν σου Χάριν να με βοηθήσης και να με σκεπάσης υπό την σκέπην των πτερύγων σου, ίνα διαφύγω τας ασπλάχνους χείρας των αθέων βαρβάρων”.
Αφού είπε αυτά ο Θεόδωρος του φάνηκε ότι άκουσε φωνή η οποία είπε προς αυτόν:
- “Ανάστα και συ και φύγε”.
Ο θεραπευμένος παράλυτος άρχισε να βαδίζει και να τρέχει προσπαθώντας να φθάσει τους άλλους. Όταν ξημέρωσε και δεν έβλεπε ο Θεόδωρος ούτε βαρβάρους ούτε τους αδελφούς του Χριστιανούς στην εκκλησία άρχισε να φωνάζει για να μαζευτούν να δουν το θαύμα. Επέστρεψαν όλοι στην εκκλησία και τελείωσαν τη Λειτουργία. Το θαύμα αυτό κατά τον λόγιο Σ. Καλούτση συνέβη στα τέλη του 16ου ή στις αρχές του 17ου αιώνα (Ακολουθία Μυρτιδιωτίσσης, σελ. 61).
Τα Θαύματα της Παναγίας Μυρτιδιωτίσσης ανά τους Αιώνες.
Η Θεοτόκος έχει προστατεύσει το νησί των Κυθήρων από επιδρομές και λεηλασίες βαρβάρων, από ανομβρία και από ασθένειες που μάστιζαν τους κατοίκους ανά τους αιώνες.
Ένα ακόμη από τα θαύματά της κατά σειρά που απεικονίζεται στη χρυσή επένδυση της εικόνας της αφορά τη προστασία του φρουρίου της πόλεως των Κυθήρων από μεγάλο κεραυνό, το έτος 1829. Η Παναγία Μυρτιδιώτισσα προστάτευσε το νησί από τις καταστροφές των Τούρκων και πειρατών και έφερε βροχή σε καιρούς ξηρασίας. Κάποτε , μετά από μεγάλη περίοδο ανομβρίας, πριν φιλοτεχνηθεί η χρυσή επένδυση της αγίας εικόνας ,οι κάτοικοι λιτάνευαν την εικόνα της Παναγίας Μυρτιδιωτίσσης, παρακαλώντας την να βρέξει. Ένας ευκατάστατος Τούρκος έμπορος που είδε τη λιτανεία χλεύασε τους Χριστιανούς και είπε άμα έλθει βροχή σε αυτόν τον καταγάλανο ουρανό, εγώ θα χαρίσω στη Παναγία των Χριστιανών τη χρυσή μου ημισέλινο με το μεγάλο διαμάντι, ένα ακριβό κόσμημα που είχε στη κατοχή του. Όντως ξέσπασε καταρρακτώδης βροχή και εκείνος τήρησε την υπόσχεσή του. Το κόσμημα αυτό έχει προσαρμοστεί στο στέμμα της Θεοτόκου, επάνω στη χρυσή επένδυση. Η φήμη και τα θαύματα της Παναγίας Μυρτιδιωτίσσης εξαπλώθηκαν με την πάροδο των ετών σε όλο τον κόσμο και εορτάζεται πλέον Πανελλαδικά.
Ανάλυση της Αγιογραφημένης Εικόνας της Παναγίας Μυρτιδιωτίσσης
Η γκραβούρα , η οποία επισυνάπτεται σε αυτή την εργασία, είναι βασισμένη στη χρυσή επένδυση της Παναγίας Μυρτιδιωτίσσης, η οποία είναι πλέον δύσκολα εμφανής λόγω των ομολογουμένως ακριβών ταμάτων των πιστών , τα οποία έχουν ενσωματωθεί επάνω της. Γι αυτό τη σχεδίασα με ευχαρίστηση, ώστε να είναι εμφανή όλα όσα αφορούν την θεολογία της εικόνας, όπως τη σχεδίασε ο καλλιτέχνης Νικόλαος Σπιθάκης, το έτος 1837, μερικά χρόνια μετά την απελευθέρωση του γένους από τον Τουρκικό ζυγό. Η εικόνα όταν βρέθηκε δεν ήταν στις σημερινές διαστάσεις. Αρχικά τοποθετήθηκε σε ξύλινο πλαίσιο και μετά από αιώνες φιλοτεχνήθηκε η χρυσή επένδυση της. Από την αρχαία εικόνα φαίνονται σήμερα αχνά τα πρόσωπα του Χριστού και της Θεοτόκου, αλλά δεν διακρίνονται τα χαρακτηριστικά τους. Στη γκραβούρα προσέθεσα πρόσωπα κατά θεία έμπνευση. Στο κάτω μέρος εικονίζονται πρώτον το θαύμα ευρέσεως της εικόνας στα Μυρτίδια από τον βοσκό, δεύτερον η θεραπεία του παράλυτου Θεοδώρου Κουμπιανού και τρίτον η διάσωση του φρουρίου της πόλεως των Κυθήρων από την πτώση κεραυνού ,το 1829.Η Παναγία φορεί ένδυμα εσωτερικά, με χρυσή διακόσμηση στα μανίκια και στην παρυφή στην τραχηλιά. Στο κέντρο του λαιμού έχει τοποθετηθεί ρόδο ανθισμένο, σύμβολο του θείου λόγου και της παρθενίας της. Το μαφόριο (πέπλο) της Θεοτόκου φέρει διακοσμητική ταινία στην παρυφή, και κρόσσια στα μανίκια. Στο κέντρο της κεφαλής έχει σχεδιαστεί οκτάκτινο άστρο, σύμβολο της παρθενίας της Θεοτόκου. Στον δεξιό ώμο έχει τοποθετηθεί επίσης άστρο αφού η Θεοτόκος ήταν πριν, μετά τον Ευαγγελισμό και μετά την γέννα του Υιού Της του Μονογενούς Παρθένος. Επάνω από το μαφόριο στην κεφαλή φέρει απαστράπτον στέμμα, στο κέντρο της βάσης του οποίου έχει προσαρμοστεί η ημισέλινος με το διαμάντι του Τούρκου εμπόρου. Το στέμμα είναι διακοσμημένο με μικρά φύλλα μυρτιάς δεξιά, αριστερά και στο κέντρο και φέρει πολύτιμους λίθους ενδιάμεσα. Ο Χριστός φορεί χιτώνα με κεντημένη ταινία στα μανίκια, στον ώμο και στην τραχηλιά. Κρατεί την υδρόγειο σφαίρα, σύμβολο της δύναμης του Θείου Λόγου ανά τον κόσμο και ευλογεί με την δεξιά του χείρα ακριβώς κάτω από τον ρόδο του λαιμού, κάτω από τον θείο λόγο της Θεοτόκου. Φέρει στέμμα διακοσμημένο με πολύτιμους λίθους και ισόπλευρο τρίγωνο στο κέντρο της βάσης του. Υπονοείται εντός αυτού το γράμμα Ωμέγα, συμπληρώνοντας το Ο και Ν πλαγίως ( Ο ΩΝ) επάνω στο φωτοστέφανο. Στο κάτω μέρος στο φωτοστέφανο του Χριστού διακρίνονται κλάδοι μυρτιάς. Το φωτοστέφανο της Θεοτόκου φέρει διάκοσμο με ανθισμένους κλάδους μυρτιάς, με δεξιόστροφη κίνηση . Η Παναγία σε στάση Οδηγήτριας έχει τοποθετήσει διακριτικά το δεξί χέρι της στο στήθος και με το αριστερό κρατεί τον Κύριο ημών Ιησού Χριστό. Το άγιο σώμα Τους καλύπτει όλον τον ουρανό και τη γη των Κυθήρων. Αριστερά και δεξιά συμπληρώνουν τον διάκοσμο κλάδοι μυρτιάς. Στο επάνω μέρος, στον κάμπο της εικόνας, ένας άγγελος αριστερά και ένας δεξιά κρατούν και κοιτάζουν με ευλάβεια το στέμμα της Θεοτόκου, φέροντας αντίστοιχα και το μονόγραμμα της Υπεραγίας Θεοτόκου , Μήτηρ Θεού, (ΜΡ ΘΥ). Κάτω από τους αγγέλους και εντός ωοειδούς μήτρας, με εξωτερικό διάκοσμο με κλάδους μυρτιάς, παρίστανται ο Υιός και ο Πατήρ, συμπληρώνοντας την Τριαδική υπόσταση της εμφανίσεως της Θεοτόκου στην αγία εικόνα. Στον δεξιό ώμο είναι χαραγμένο το όνομα Παναγία Μυρτιδιώτισσα διακοσμημένο στη περιφέρεια με τα σύμβολα του ιαμβικού μέτρου. Είναι σαν να διαβάζεται υπό μορφή ψαλμού το όνομα της Παναγίας Μυρτιδιωτίσσης. Η κορνίζα είναι σφυρηλατημένη στην παρυφή της περιμέτρου , επίσης στο κάτω και άνω μέρος φέρει οριζόντιο διάκοσμο με ανθισμένους κλάδους μυρτιάς. Εντός ενός πεδίου θείας παρθενίας είναι κλεισμένη η Θεοτόκος με τον Μονογενή Υιό της και Λόγο του Θεού.
Η Μυρτιά ή Μυρσίνη Δοξαστική, Σύμβολο της Αγνότητας κατά Θεόν
Η Μυρσίνη ή μυρτιά κατά τους αρχαίους χρόνους, δεν πέρασε απαρατήρητη από τα βλέμματα ιδίως των ποιητών και των μυστών για το μοναδικό της άρωμα , τους εύγευστους καρπούς της και τον βαθύτερο συμβολισμό της. Παραμένει ανά τους αιώνες αρρητολεπτόπνευστη. Την αναφέρει τόσο ο Πίνδαρος ως κλάδο μυρσίνης (Πίνδ.Ι.4.(3)117 και Ι.8 (7).147) αλλά και ο Πλάτων (Πολ .372G).Υπάρχει το αρχαίο ρήμα μυρρινάω που σημαίνει επιθυμώ στέφανο από κλαδιά μυρσίνης που φορούσαν οι άρχοντες. Γι αυτό ο Αριστοφάνης, αυτή την τάση των ματαιόδοξων και κενόδοξων ανθρώπων την διακωμώδησε ευρέως (Ησυχ. Σχολ. εις Αριστοφ. Σφ. 857). Ως μυρταλίς ή μυρρίς αναφέρεται η μυρτιά στον Διοσκουρίδη (Διοσκ. Δ 116) και στον Θεόφραστο (Π.Φυτ. Αιτ. 6.9,3).Υπάρχει όμως και ένας βαθύτερος συμβολισμός
που αφορά την παρθενία των γεννητικών οργάνων τόσο των ανδρών όσο και των γυναικών. Ως μύρρινον αναφέρει ο Αριστοφάνης το κατώτερο μέρος του ανδρικού αιδοίου (Αριστοφ. Ιππ. 964) και το γυναικείο αιδοίο (Αριστ. Λυσ. 1034). Όταν ήθελαν να σχολιάσουν οι αρχαίοι Έλληνες ένα θηλύδριο ότι έχει εκπέσει των ηθών, την ονόμαζαν σκωπτικά μύρτων (Λουκ. Λεξιφ.12).Η γυνή ή θα διακρινόταν για τους κρημνούς της, (Πολυδ.Β΄, 174) σαν να λέγαμε έπεσε λόγω ασωτίας στον κρημνό ή για την ανθοφόρο μυρτιά της παρθενίας της. Στέφανο μυρσίνης ήθελαν να φορούν οι άρχοντες τονίζοντας τη δόξα του νου τους κατά Θεόν , αλλά αυτό ταυτίστηκε με την πάροδο των ετών με τη χρηματική και πολιτική δύναμη και τον διακαή πόθο και την κενοδοξία των αδυνάτων (Εύβουλος εν “Στεφανοπώλησι” 4).Σήμερα αναζητούμε τον μυρρίτη, όμοιο με τον χυμό του μύρτου (Πλιν. 37.63) τον μυρσινάτο οίνο (Αλεξ.Τραλλ.7.124) και το μυρινέλαιο (Διοσκ. 1.48). Δυστυχώς μας διαφεύγει ή δεν κατανοούμε τη δόξα της παρθενίας του σώματος, του νου και της ψυχής μας, αλλά τα απωθούμε ως έργα μόνο των αγίων με αποτέλεσμα τη μυρτιά μας να την καίει ανελέητα ο καύσωνας. Η μυρτιά σε φυσικό, ενεργειακό επίπεδο προτιμά να μεγαλώνει στις ρίζες της ελιάς. Κι όταν ζει και αναπτύσσεται κοντά στη φίλη της ,την ευλογημένη ελαία, τα φύλλα της είναι δροσερά και ο καρπός της γλυκύτατος.
Η μυρτιά δίκαια ανήκει στη Θεοτόκο ως σύμβολο της παρθενίας της. Σε ορισμένα μέρη της Ελλάδος, όπως στα Ιόνια νησιά χρησιμοποιούν τη μυρτιά συνδυαστικά με άλλα ευώδη φυτά όταν πλέκουν και δένουν τα Βάγια, τα οποία ευλογούν οι ιερείς και προσφέρουν στους πιστούς την Κυριακή των Βαϊων. Αυτά τα φυτά είναι η ελιά, η ιτιά, η δάφνη, η μυρτιά, το δεντρολίβανο, φύλλα από φοίνικα σε μορφή σταυρού, επίσης άνθη βιολέτας.
Ας μη ξεχνάμε να ποτίζουμε συχνά με πνευματική τροφή τη μυρτιά μας για να καρποφορήσει ευώδη και εύγευστο καρπό, ο Θεός να φωτίζει τη ψυχή μας και η χάρη του Αγίου Πνεύματος να πληρώνει το είναι μας.
Ο Θεός μαζί σας!
Ευθυμία Η. Κοντοπούλου
24/9/2021
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου