Η απελευθέρωση της Βαλύρας από τους Τούρκους.

Αμέσως με την κήρυξη της επανάστασης του 1821 στις 23 Μαρτίου στην Καλαμάτα,οι Τζεφερεμιναίοι(Βαλυραίοι) αγωνιστές ξεκίνησαν τον αγώνα για την απελευθέρωση του χωριού τους.Ήταν η επόμενη ημέρα 24η Μαρτίου,όταν ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης έφθασε στο Τζεφερεμίνι. Οι συνθήκες ήταν σκληρές και άνισες λόγω έλλειψης πολεμοφοδίων και δυσανάλογων στρατιωτικών δυνάμεων,όπου οι Τούρκοι υπερτερούσαν καταφανώς.Το χωριό βρισκόταν ανάμεσα σε δύο πολύ ισχυρά Τουρκικά σρατόπεδα.Της Σκάλας και της Άνδρούσας.Οι αγωνιστές της Βαλύρας είχαν βέβαια την συμπαράσταση και των πολεμιστών,της Μεγαλόπολης,των χωριών της Τσακώνας(Σούλι,Άνω Κούρταγα, Δερβένι),καθώς και επαναστατών από τη Μάνη.
Οι μάχες στη Βαλύρα κράτησαν περίπου επτά μήνες και οι Τούρκοι κρατούσαν γερή αντίσταση στο Μπιζάνι,όπου είχαν οχυρωθεί.Στο τέλος όμως και μετά την γενναία και σύσσωμη πάλη των ηρωικών επαναστατών, αναγκάζονται να διαφύγουν προς τον λόφο της Τσούκας,στα βόρια του χωριού και απ’ εκεί να προχωρήσουν προς το Αλητούρι, όπου ενώθηκαν στο κάστρο του Μήλα με τους στρατιώτες του φοβερού Δεφτέρ ή Ντεφτέρ Αγά. Ήταν Φθινόπωρο του 1821,όταν επιτέλους στο Τζεφερεμίνι κυμάτιζε το φλάμπουρο της ελευθερίας.

Η δράση του Κολοκοτρώνη στη Βαλύρα
Το 1804 ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως Καλλίνικος ο Δ΄, αφόρισε ύστερα από πιέσεις του Σουλτάνου τους επαναστάτες Έλληνες καπεταναίους.Πρόκειται για τον γνωστό Καλλινίκιο αφορισμό,ο οποίος διαβάστηκε σε όλες τις ορθόδοξες εκκλησίες της Οθωμανικής επικράτειας.Τότε πολλοί ραγιάδες υπήκοοι, παρασυρόμενοι , εξόντωσαν χιλιάδες αγωνιστές της ελευθερίας. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης,που βρισκότανε στη Μάνη,κίνησε με καμιά ογδονταριά παλικάρια που του είχαν απομείνει από το ξεκλήρισμα των προσκηνυμένων,να διαφύγει προς τα δυτικά παράλια της Πελοποννήσου και απ’ εκεί στη Ζάκυνθο.
Η διαδρομή που ακολουθούσε τον έφερε αναγκαστικά και από
το Τζεφερεμίνι(Βαλύρα).Τούτο συνέβη κατά το έτος 1805.

Νύχτα στο Τζεφερεμίνι...το 1805-Η μάχη στο Μπεζεστένι.
Όταν έφθασε ο γέρος του Μοριά στο Τζεφερεμίνι,είχε ήδη νυχτώσει και πριν προλάβει να ξαποστάσει ηδοποιήθηκαν,από ντόπιους δυστυχώς προδότες,οι Τούρκοι της Ανδρούσας,
οι οποίοι κίνησαν για να τον συλλάβουν.Τότε ο Κολοκοτρώνης τους έστησε με τα παλικάρια
του καρτέρι στο Μπεζεστένι,όπου δόθηκε μια πολύ σκληρή μάχη.Στη μάχη αυτή το Τούρκικο ασκέρι εξοντώθηκε και όσοι διασώθηκαν το έβαλαν στα πόδια και ο Κολοκοτρώνης τους κυνήγησε μέχρι το Λέζι(σημ.Λάμπαινα).Απ’ εκεί προχώρησε προς την Αρχαία Μεσσήνη και δια μέσου της Αρκαδικής Πύλης,βγήκε στην Αρκαδιά(σημ.Κυπαρισσία).Ο γέρος του Μοριά,
όπως προκύπτει από τα απομνημονεύματά του,που έχει συγγράψει ο Τερτσέτης,πέρασε άλλες δύο φορές από τη Βαλύρα.
Φεβρουάριος του 1806.
Τον Φεβρουάριο του 1806 προερχόμενος από το Πήδημα,έφθασε μεσάνυχτα στην παγωμένη από τον βαρύ χειμώνα,Βαλύρα.Την εποχή εκείνη ήταν Αγάς στη Σκάλα ο φοβερός Κεχαγιάμπεης, ο οποίος είχε για << χόμπι >> το φριχτό παλούκωμα.Πασίγνωστες είναι οι θηριωδίες του στην Παλουκόραχη της Σκάλας,όπου δεσπόζει ακόμα ο ανεμόμυλος.Και αυτή τη φορά δυστυχώς ο γέρος του Μοριά προδόθηκε από ντόπιους προδότες στους Τούρκους και ο Κεχαγιάμπεης κίνησε εναντίον του επικεφαλής 2.000 στρατιωτών με τα παλούκια.Τότε ο Κολοκοτρώνης αναγκάστηκε,μέσα στην άγρια νυχτιά, να τραβήξει προς το Αλητούρι.
Η επανάσταση στη Βαλύρα-24 Μαρτίου 1821.
Τελευταία φορά ήταν,όταν ξεκίνησε η επανάσταση στην Καλαμάτα στις 23 Μαρτίου 1821.
Ο Κολοκοτρώνης προχωρώντας για την Σκάλα,όπου η απελευθέρωση της ήταν στρατηγικής σημασίας για την επανάσταση,λόγω του ότι είχε Τούρκικο στρατό,σταμάτησε στη Βαλύρα για να δώσει το έναυσμα του ξεσηκωμού.Ήταν η 24η Μαρτίου.Στην μικρή πλατεία που είχε τότε το Τζεφερεμίνι, πλησίον της σημερινής,οι κάτοικοι του επιφύλαξαν θερμή υποδοχή.Του έφεραν δε και μια μεγάλη πέτρα, μας λέει η παράδοση, για να καθίσει.Η πέτρα αυτή υπήρχε μέχρι τα τέλη περίπου της 10/ετίας του 1950.Έκτοτε μεταφέρθηκε σε παρακείμενο οικόπεδο, λόγω διαμόρφωσης της σημερινής πλατείας.Στην Βαλύρα ο γέρος του Μοριά διέμενε στο Μπιζάνι,στο σπίτι του Βασιλείου Ι.Λινάρδου,μετέπειτα πρώτου Δημάρχου,με τον οποίο είχαν στενή φιλική σχέση από τα παιδικά τους χρόνια στα βουνά και στα λαγκάδια της Αρκαδίας και κυρίως στο Κυπαρίσσι της Καρύταινας,όπου και ο τόπος καταγωγής των Λιναρδαίων.
Η παράδοση αναφέρει ότι πιθανόν να φιλοξενήθηκε και στο σπίτι του Πουλόπουλου ή των Γιωργοπουλαίων στον Άι Δημήτρη.Γεγονός είναι ότι ο Κολοκοτρώνης,όπως όλοι σχεδόν οι καπεταναίοι του '21,για λόγους ασφαλείας,αλλού διέδιδε ότι θα μείνει και τελικά αλλού διανυκτέρευε.Δυστυχώς οι προδότες δεν εξέλειπαν ποτέ.