Αφιερωμένο σε αυτούς που υπερασπίζονται τα ιερά και όσια στον τόπο τους
Ο μικρός ναός της Παναϊτσας της Βαλύρας, κτισμένος κατά τον 11ο αιώνα, έφερε ένα άκρως μυστηριακό τέμπλο, το οποίο αφαιρέθηκε και μέρος αυτού πετάχτηκε στα σκουπίδια κατά την δεκαετία του 1980. Υπάρχει όμως και η αντίθετη άποψη, ότι ποτέ δεν υπήρχε τέμπλο στον ιερό ναό της Παναγίτσας, κατά τον πατέρα Κων/νο Σφήκα, και το σιδερένιο τέμπλο που έφτιαξε η επιτροπή της εκκλησίας κατά την εποχή του πατρός Νικολάου Ηλιόπουλου, είναι το πρώτο τέμπλο του ναού. Ένα μέρος από το αριστερό επιστύλιο στο επάνω μέρος του τέμπλου συλλέχτηκε στον περίβολο του ναού από τον καθ. Ιωάννη Λύρα, ο οποίος το εντόπισε στα σκουπίδια , στον περίβολο της εκκλησίας, όταν πέρασε τυχαία από τη Παναϊτσα για να πάει στο κτήμα του , που βρίσκεται κοντά στη περιοχή, κατά τη δεκαετία του 1980, λίγο πριν τοποθετηθεί το νέο σιδερένιο τέμπλο.Το κομμάτι αυτό ήταν πεταμένο ανάμεσα σε σανίδες και άλλα σπασμένα κομμάτια του τέμπλου με ξυλόγλυπτα σταφύλια, φύλλα και κιονίσκους που ήταν μέρος του συνόλου του. Ο καθ. Λύρας μη έχοντας όχημα μαζί του τη δεδομένη στιγμή περιέσωσε μόνο αυτό το κομμάτι. Εκείνο όμως που έχει ενδιαφέρον, όπως θα δούμε στη συνέχεια, μελετώντας το μοναδικό κομμάτι του επιστυλίου από το άγιο τέμπλο, είναι ότι λείπει ο πρώτος κιονίσκος από τους επτά και αντίστοιχα το πρώτο αμπελόφυλλο στο κάτω μέρος, που αποτελούσε βασικό μέρος του συνόλου του ξυλογλυπτικά. Δεν γνωρίζουμε τίνος στόχος ήταν η αφαίρεση και/ή καταστροφή του τέμπλου, ή μέρους του τέμπλου που υπήρχε εντός του ναού, και γιατί, αν κίνητρο ήταν η κλοπή του καθεαυτό και ή των παλιών εικόνων πίσω από αυτό, δεδομένου ότι εκείνη την εποχή αφαιρέθηκαν 15 ξύλινες εικόνες από τον Άγιο Ιωάννη Ριγανά και τον Άγιο Νικόλαο της Βαλύρας αντίστοιχα, ενδεχομένως από γνωστούς κλέφτες που δρούσαν στη Μεσσηνία. Μπορεί, όπως υποστηρίζει ο πατήρ Κων/νος Σφήκας να μην είχε καθόλου τέμπλο η Παναϊτσα και να ανήκει σε άλλη εκκλησία. Ένα όμως είναι σίγουρο, ότι τοποθετήθηκε σιδερένιο τέμπλο από την επιτροπή της εκκλησίας τη δεκαετία του 1980 ,με σιδερένια σταφύλια στο επάνω μέρος του , όπως αντίστοιχα περιλαμβάνει και το ξύλινο κομμάτι που βρέθηκε. Μετά από τόσα χρόνια σιωπής, το άγιο επιστύλιο του τέμπλου ήρθε στο φως και μας αποκάλυψε “ψάλλοντας” τα θεία μυστικά του.
Ο ναός της Παναγίτσας
Δυτικά στη γέφυρα της Μαυροζούμενας στη Βαλύρα , και σε απόσταση 100 μέτρων στη διαδρομή προς τη Μονή του Βουλκάνου ,βρίσκεται ο μικρός ναός της Παναϊτσας. Το αρχικό του όνομα ήταν Ιωάννης Θεολόγος μέχρι το 1930,όπως μας πληροφόρησε ο πατέρας Κων/νος Σφήκας, ,και είχε εντοπίσει ο καθ. Λύρας στο ιστορικό αρχείο της Βαλύρας, αλλά οι Βαλυραίοι το άλλαξαν για να εορτάζει ο ναός στα Εισόδια της Θεοτόκου, στις 8 Σεπτεμβρίου και να κάνουν πανηγύρι κοντά στη γέφυρα του χωριού, όπου είχαν στήσει μπεζεστένι. Το σχέδιο ναυάγησε, γιατί κατά την ίδια ημέρα πανηγύριζε ο Μελιγαλάς και λόγω ανταγωνισμού δεν συνεχίστηκε ο εορτασμός στη Βαλύρα, όπως λέγει ο καθ. Ιωάννης Λύρας, με βάση τα ιστορικά του αρχεία. Από το αρχικό κτίσμα σώζονται μόνον οι περιμετρικοί τοίχοι, μέσου ύψους 3,50 μ., ενώ ο αρχικός ημικυλινδρικός θόλος, όταν κατέπεσε αντικαταστάθηκε με ξύλινη κεραμοσκεπή. Ο ναός είναι σχεδόν ορθογώνιος και έχει εσωτερικές διαστάσεις 3Χ5,97μ., δηλαδή παρουσιάζει αναλογία 1:2, όπως συμβαίνει στις μονόκλιτες βασιλικές εκκλησίες. Έχει είσοδο δυτικά και ένα μικρό παράθυρο στα βόρεια (Δημητροκάλης, 1998).
1. Στη βόρεια πλευρά: Κάππα Κεφαλαίο, Σίγμα αρχαιοελληνικό, άλλοι πλίνθινοι σχηματισμοί, και το κάτω ήμισυ του Ι μέσα στο Χ, δηλαδή του χρίσματος, του μονογράμματος του Χριστού σε δύο σημεία.
2.Στη Νότια πλευρά: Το χρίσμα , το μονόγραμμα του Ιησού Χριστού ολόκληρο.
Από τα πλίνθινα γράμματα περισσότερο καθίσταται εμφανής η ταυτότητα του τέκτονα που έκτισε τον ναό, παρά η χρονολογία κατασκευής του.
Το παλιό ξύλινο επιστύλιο του τέμπλου
που βρέθηκε στον περίβολο του ναού
Το ξύλινο τέμπλο είτε αφαιρέθηκε κατά την δεκαετία του 1980 από τον ιερό ναό της Παναϊτσας και αντικαταστάθηκε με σιδερένιο ή δεν υπήρχε ποτέ τέμπλο και τοποθετήθηκε ένα σιδερένιο, πάντως γεγονός είναι ότι βρέθηκε μέρος παλιού ξύλινου τέμπλου στον περίβολο της Παναϊτσας κατά το 1980. Ο καθ. Ιωάννης Λύρας είχε την ευλογία να περισυλλέξει τμήμα τού αριστερού επιστυλίου , μέρους του ξυλόγλυπτου τέμπλου, ανάμεσα σε άλλα σπασμένα κομμάτια, πεταγμένα στα σκουπίδια, έξω από την εκκλησία , περνώντας τυχαία για να πάει στο κτήμα του. Στο σιδερένιο τέμπλο της Παναϊτσας υπάρχουν 11 παράθυρα με ημικυκλική αψίδα .Παρατηρώντας τις χάρτινες εικόνες που έχουν τοποθετηθεί πίσω από το γυαλί δεν έχουν καμία σχέση με τις ξύλινες που υπήρχαν παλιότερα . Στο κέντρο βρίσκεται ο Μυστικός Δείπνος , ενώ αριστερά και δεξιά εικόνες από το πάθος και την Ανάσταση του Κυρίου. Το ίδιο παραδόξως συνέβη κατά εκείνη τη χρονική περίοδο και στα δύο προσκυνητάρια του ιερού ναού του Αγίου Αθανασίου της Βαλύρας . Οι ασημένιες εικόνες της Θεοτόκου και του Αγίου Αθανασίου αφαιρέθηκαν και αντικαταστάθηκαν από δύο αγιογραφίες σε μουσαμά, μία με τον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου και η Δεύτερη με τον Άγιο Αθανάσιο. Την αγιογραφία του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου χάρισε ο ίδιος ο παπά Νικόλαος Ηλιόπουλος στον ναό και τη τοποθέτησε στο προσκυνητάριο της Παναγίας, όπως με πληροφόρησε αυτοπροσώπως ο γιος του.
Το ευρεθέν αριστερό επιστύλιο του τέμπλου χωρίζεται κάθετα σε 6 ίσα μέρη και οριζόντια σε 4. Φέρει 7 ξυλόγλυπτους κιονίσκους, ύψους 32 εκ. Ο κάθε κιονίσκος έχει καμπυλόσχημη ξυλόγλυπτη βάση και αντίστοιχα κεφαλή. Στη κεφαλή παρατηρούνται δύο προς τα έσω κινούμενες σπείρες, που θυμίζουν ενεργοποιημένους θεϊκά ανθρώπινους οφθαλμούς. Οι κιονίσκοι στο κάτω μέρος στηρίζονται σε οριζόντια βάση ,πλάτους 5 εκ. Η κάτω βάση φέρει σκαλιστά διάχωρα με ημικύκλια και μικρά όρθια ισοσκελή τρίγωνα εντός τους. Έξω και στο επάνω μέρος, ανάμεσα στα ημικύκλια, είναι τοποθετημένα ανεστραμμένα ισοσκελή τρίγωνα. Ανάμεσα στους κιονίσκους παρεμβάλλονται παράθυρα πλάτους 22 εκ. και ύψους 29 εκ., εντός των οποίων ήταν τοποθετημένες εικόνες με τη σειρά από δεξιά προς τα αριστερά. Αυτές οι εικόνες ήταν προφανώς η Πορεία προς τον Γολγοθά, η Σταύρωση, η Αποκαθήλωση, η Ανάσταση, η Ανάληψη, και ο Κύριος καθεζόμενος εκ δεξιών του Πατρός. Στο κέντρο υπήρχε ο Μυστικός Δείπνος και αντίστοιχα με σειρά από τα δεξιά προς τα αριστερά ήταν τοποθετημένα ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, η Γέννηση του Ιησού Χριστού, η Υπαπαντή, η Βάπτιση, ο Χριστός την Κυριακή των Βαϊων και ο Κύριος του Πάθους, με τη κόκκινη χλαμύδα και τον ακάνθινο στέφανο. Στο πάνω μέρος στα παράθυρα παρεμβάλλεται ημικυκλική, αψιδωτή κορνίζα 8Χ13 εκ εκάστη. Οι κιονίσκοι και οι αψίδες των παραθύρων στηρίζονται σε οριζόντιο ξυλόγλυπτο επιστέγασμα , πλάτους 5 εκ, με ημικυκλικά διάχωρα, τα οποία φέρουν εντός και εκτός τους όρθια ισοσκελή τρίγωνα.
Στο κάτω μέρος του τέμπλου υπάρχει ξυλόγλυπτος διάκοσμος κατά μήκος, πλάτους 10 εκ. Ο κάτω διάκοσμος φέρει αριστερά και δεξιά, δύο ενωμένα στο κέντρο (κατά μήκος) κλήματα αμπέλου. Κάθε κλήμα περιλαμβάνει 4 φύλλα με ακριβώς πέντε σχισμές το καθένα και δύο ώριμα σταφύλια ,με 21 ρόγες έκαστο. Τα κλήματα έχουν ημικυκλική μορφή , σαν μικρή αψίδα, στο κέντρο της οποίας κρέμεται από ένα ώριμο σταφύλι. Η θέση τοποθέτησης τόσο των φύλλων όσο και των σταφυλιών φαίνεται σαν να ακολουθεί μία μουσική ροή, από δεξιά προς αριστερά , σαν μία θεία χείρα να κατευθύνει ψαλμωδικά τη δοξολογία του Φωτός, η οποία περίμενε για πολλούς αιώνες να αποκαλυφθεί εμπρός μας. Αν παρατηρήσει ένας ειδικός της Βυζαντινής μουσικής την κίνηση του διακόσμου της αμπέλου σίγουρα θα αναφωνήσει “Φως Ιλαρόν Αγίας Δόξης” και “Χριστός Ανέστη εκ νεκρών . Ο ιερός ναός της Παναϊτσας λάμπει στη σκοτία, υμνεί και δοξολογεί τον Κύριο με την Επιλύχνιο Ευχαριστία για πολλούς αιώνες, κατά την ώρα του Εσπερινού στη Βαλύρα. Τα 4 σταφύλια με τις 21 ρόγες συμβολίζουν τα δύο ηλιοστάσια και τις ισημερίες του εκκλησιαστικού έτους, επάνω στις οποίες δομείται ένας ισοσκελής σταυρός, στο κέντρο του οποίου αποκαλύπτεται καθαρόν και απαστράπτον το Φως της Αγίας Δόξης . Παράλληλα, τα ώριμα σταφύλια είναι ο προς θυσίαν καρπός , το αίμα του Κυρίου , όπως απεικονίζεται στον Μυστικό Δείπνο, είναι η Θεία Ευχαριστία για την άφεση των αμαρτιών μας.
Οι επιπτώσεις των παρεμβάσεων της αγνοίας
Μπορεί να καταστράφηκε με την πάροδο των ετών ή να αφαιρέθηκε από κλέφτες το τέμπλο της Παναϊτσας, ή να μην υπήρχε ποτέ , όπως υποστηρίζει ο παπα Κώστας Σφήκας, και να τοποθετήθηκε ένα σιδερένιο, αυτό μπορεί κάποιος να το διαπιστώσει στα πρακτικά της Επιτροπής της Εκκλησιαστικής Περιουσίας της Βαλύρας, κατά τη δεκαετία του 1980. Ο Θεός ξέρει τι πραγματικά συνέβη τόσο στην Παναϊτσα, όσο και στον Άγιο Αθανάσιο, που δεν υπήρχε λόγος να πειραχτούν τα προσκυνητάρια με τις ενσωματωμένες εικόνες τους, οι οποίες υπήρχαν από κτίσεως του ναού, από το σωτήριον έτος 1829. Επειδή όμως ουδέν κρυπτόν υπό τον ήλιον, η Μεγαλόχαρη, η οποία ήταν παρούσα στα ανθρώπινα δρώμενα και έχει πλήρη γνώση, σταδιακά μας οδηγεί στην αποκατάσταση των κακώς πεπραγμένων. Επειδή όχι μόνο η Βαλύρα, αλλά ολόκληρη η Μεσσηνία δεινοπάθησε ιδιαίτερα κατά τη χρονική περίοδο 1978 έως 2000, παράλληλα οι κλέφτες ανά τους αιώνες δεν σταμάτησαν να διαβολίζονται και να προκαλούν ανεπανόρθωτες καταστροφές, χρειάζεται όλοι να βρισκόμαστε σε εγρήγορση και να υπερασπιζόμαστε ενεργά ό,τι μας άφησαν οι πρόγονοί μας με κόπο, αίμα, θυσίες, ιδρώτα , βαθιά πίστη στον Θεό και στον άνθρωπο , αλλά και με τη θεία τους έμπνευση . Οι εικόνες που υπήρχαν προπολεμικά από δεξιά προς τα αριστερά στο κάτω και κύριο μέρος του τέμπλου ήταν του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, του Αγίου Ιωάννου Θεολόγου, της Θεοτόκου, του Ιησού Χριστού, του Ιωάννη Προδρόμου και του Αρχαγγέλου Γαβριήλ. Με την πάροδο των ετών και όταν η εκκλησία του Ιωάννου Θεολόγου μετονομάστηκε σε εκκλησία της Παναϊτσας κατά το 1930, άλλαξαν και αντικαταστάθηκαν οι παλιές ξύλινες εικόνες με άλλες δύο, της Θεοτόκου και του Ιησού Χριστού ,σε όρθια στάση, αριστερά και δεξιά στην ωραία πύλη. Παρατηρώντας το σημερινό σιδερένιο τέμπλο, οι πύλες των αρχαγγέλων παραμένουν ανοιχτές και φέρουν απλά μία ημικυκλική αψίδα. Για τον λόγο αυτό η γκραβούρα που ετοίμασα είναι βασισμένη μεν στο ευρεθέν επιστύλιο τέμπλου στον περίβολο της Παναϊτσας , αλλά είναι σχεδιασμένη σαν ένα εικονοστάσι, αφιερωμένο στον Άγιο Ιωάννη τον Θεολόγο. Κανονικά θα έπρεπε να τοποθετήσω τη πορεία προς τον Γολγοθά, τη Σταύρωση, την Αποκαθήλωση, την Ανάσταση, την Ανάληψη, και τον Κύριο καθεζόμενο εκ δεξιών του Πατρός και κάτω από τα φύλλα να γράψω: “Χριστός Ανέστη εκ Νεκρών”.Ήθελα όμως να ζητήσω συγχώρηση από τον Άγιο Ιωάννη Θεολόγο για την ασέβεια μας.Το κομμάτι του τέμπλου που βρίσκεται στη κατοχή του καθ. Ιωάννη Λύρα πέραν της συντήρησής του η οποία ολοκληρώθηκε τον Νοέμβριο 2021, με προσωπικά του έξοδα, αναμένεται να εξεταστεί χρονολογικά για να μας δώσει την ακριβή ηλικία κατασκευής του. Τα νέα ευρήματα θα αναρτηθούν προσεχώς.
Η εκκλησία της Βαλύρας οφείλει να εορτάζει και την ημέρα της εορτής του Αγίου Ιωάννου Θεολόγου στον ναό της Παναϊτσας. Άλλωστε, όπως είπε στον άγιο Ιωάννη ο Χριστός επάνω στον Σταυρό , "Ιδού η μήτηρ σου". Συνυπάρχει στον ίδιο ιερό ναό μετά της κυρίας Θεοτόκου, ο κορυφαίος των Αποστόλων, ο θαυματουργός Ιωάννης Θεολόγος και είναι μεγάλη η ευλογία για τη Βαλύρα να τον εορτάζουμε. Δεν είναι δυνατόν να μετονομάζουμε τις εκκλησίες όπως μας βολεύει εμπορικά, αυτό είναι βλασφημία προς τον Κύριο. Εύχομαι θεία φώτιση και η νέα γενιά να αποκαταστήσει τα κακώς πεπραγμένα.
Ο Θεός μαζί σας!
Ευθυμία Η. Κοντοπούλου
3/9/2021
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου