Φωτό: Pinterest
Εισαγωγή
Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, μέγας διδάσκαλος της Εκκλησίας, ζει σε μια εποχή έντονης αναταραχής, όπου τα νέα ρεύματα του Απολλιναρισμού απειλούν να διαστρεβλώσουν την αλήθεια για το πρόσωπο του Χριστού. Ο Αγιος Γρηγόριος παρεμβαίνει με διορατικότητα και πνευματικό βάθος, τονίζοντας ότι η σωτηρία είναι αδύνατη, αν ο Χριστός δεν προσλάβει ολόκληρο το ανθρώπινο «είναι». Το αθεράπευτο μέρος της ανθρώπινης φύσης, λέει ο Γρηγόριος, παραμένει αποκομμένο από τον Θεό. Άρα, μόνον ό,τι προσλαμβάνει ο Χριστός θεραπεύεται, και μόνον ό,τι θεραπεύεται σώζεται.
Το παρόν δοκίμιο αναλύει διεξοδικά τη φράση του Αγίου Γρηγορίου, εξετάζει την ιστορική της σημασία, τη θεολογική της εμβέλεια, και τον σωτηριολογικό της χαρακτήρα. Παράλληλα, επιχειρεί μια ενδελεχή παρουσίαση της πρόσληψης στην πατερική παράδοση και τονίζει τη σημασία της για τον σύγχρονο θεολογικό λόγο.
1. Ιστορικό και θεολογικό πλαίσιο της φράσης «Τὸ δὲ μὴ προσληφθέν, ἀθεράπευτον»
1.1. Η αντιμετώπιση του Απολλιναρισμού
Η φράση του Αγίου Γρηγορίου γεννιέται μέσα στον αγώνα κατά του Απολλιναρισμού, ο οποίος δίδασκε ότι ο Χριστός δεν είχε ανθρώπινο νου, αλλά ότι ο θείος Λόγος αντικαθιστούσε τον ανθρώπινο νου μέσα στο σώμα Του. Με αυτή τη διδασκαλία, η ανθρωπότητα του Χριστού καθίστατο ελλιπής. Αν και τέτοιες αντιλήψεις στόχευαν να προστατεύσουν την ενότητα του Χριστού, στην πραγματικότητα υπονόμευαν την αλήθεια της σωτηρίας. Ο άνθρωπος δεν είναι μόνο σώμα αλλά και ψυχή, πνεύμα, θέληση, λογικό και συναισθηματικό κέντρο. Εάν αυτά δεν προσλαμβάνονται από τον Χριστό, παραμένουν έξω από την ενέργεια της σωτηρίας.
Ο Γρηγόριος αντιλαμβάνεται ότι μια τέτοια χριστολογία καταλήγει σε «μισή» σωτηρία. Γι’ αυτό γράφει την περιώνυμη του φράση στην Επιστολή 101, καταδεικνύοντας ότι ο Χριστός πρέπει να είναι τέλειος Θεός και τέλειος άνθρωπος, για να σώσει πραγματικά τον άνθρωπο.
Συμπέρασμα 1.1: Η φράση του Γρηγορίου προέκυψε ως απάντηση σε μια χριστολογική πλάνη και αποτέλεσε την οριστική θεμελίωση της πλήρους ανθρωπότητας του Χριστού.
1.2. Η θεολογική αντιπαράθεση ως ευκαιρία σαφούς διατύπωσης της πίστεως
Οι χριστολογικές διαμάχες του 4ου αιώνα οδήγησαν στην ανάγκη λεπτομερούς οριοθέτησης της ορθόδοξης πίστης. Η Εκκλησία, μέσω των Πατέρων της Καππαδοκίας, διευκρινίζει ότι ο Χριστός διαθέτει ό,τι έχει ο άνθρωπος, χωρίς αμαρτία. Ο Γρηγόριος ο Θεολόγος γίνεται ο εκφραστής αυτής της οντολογικής πληρότητας.
Η έκφραση αυτή αποτέλεσε σταθμό στη διαμόρφωση της ορθόδοξης χριστολογίας, ιδίως κατά τη Δ΄ Οικουμενική Σύνοδο (Χαλκηδόνα, 451), η οποία διακηρύσσει την ένωση των δύο φύσεων «ἀσυγχύτως, ἀτρέπτως, ἀδιαιρέτως, ἀχωρίστως».
Συμπέρασμα 1.2: Ο λόγος του Αγίου Γρηγορίου καθόρισε την ορθόδοξη χριστολογία, διευκρινίζοντας ότι η σωτηρία ταυτίζεται με την πρόσληψη και τη θεραπεία της ανθρώπινης φύσης.
2. Η έννοια της πρόσληψης στην πατερική θεολογία
2.1. Η πρόσληψη ως οντολογική και όχι ηθική πραγματικότητα
Η πρόσληψη της ανθρώπινης φύσεως από τον Χριστό είναι γεγονός οντολογικό, όχι ηθικό ή συμβολικό. Ο Χριστός δεν ήλθε απλώς να δείξει καλό παράδειγμα· προσλαμβάνει την ανθρώπινη φύση στο σύνολό της, για να την ενώσει με τη θεότητα. Η ένωση δεν είναι επιφανειακή αλλά βαθιά υπαρξιακή. Αυτό σημαίνει ότι η ανθρώπινη φύση του Χριστού δεν αποτελεί προσωπικό υποκείμενο, αλλά υποστασιάζεται στο πρόσωπο του Λόγου.
Επομένως, η θεραπεία δεν είναι απλή ηθική διόρθωση της ανθρώπινης αδυναμίας, αλλά ανακαίνιση ολόκληρης της ύπαρξης. Ο άνθρωπος, εν Χριστώ, θεραπεύεται στο σύνολό του.
Συμπέρασμα 2.1: Η πρόσληψη αποτελεί οντολογική ένωση Θεού και ανθρώπου, διά της οποίας η φύση μας ανακαινίζεται εκ βάθρων.
2.2. Η πρόσληψη όλων των διαστάσεων της ανθρώπινης φύσης
Οι Πατέρες τονίζουν ότι ο Χριστός δεν προσέλαβε απλώς ένα ανθρώπινο σώμα, αλλά ανθρώπινη ψυχή, νου, θέληση και συναισθηματικότητα. Αν κάποιο από αυτά δεν προσληφθεί, τότε δεν θεραπεύεται. Ο Μάξιμος ο Ομολογητής, ερμηνεύοντας τον Γρηγόριο, διδάσκει ότι ο Χριστός διαθέτει δύο θελήματα και δύο ενέργειες: θεϊκή και ανθρώπινη.
Αυτό σημαίνει ότι ο Χριστός έχει πραγματικές ανθρώπινες εμπειρίες: πεινά, διψά, λυπάται, χαίρεται, αγωνιά, προσεύχεται. Όλα αυτά δείχνουν την πλήρη πρόσληψη και αποτελούν υλικό θεραπείας της ανθρώπινης φύσης.
Συμπέρασμα 2.2: Η σωτηρία προϋποθέτει την πρόσληψη της ολότητας της ανθρώπινης φύσης, όχι μόνο του σώματος αλλά και του ψυχικού και πνευματικού βάθους της.
3. Η σωτηριολογική σημασία του λόγου «Τὸ δὲ μὴ προσληφθὲν, ἀθεράπευτον»
3.1. Η θεραπεία της ανθρώπινης φύσης μέσω της ενώσεως με το θείο
Σύμφωνα με τον Άγιο Γρηγόριο, η σωτηρία δεν είναι εξωτερική πράξη αλλά εσωτερική ένωση με τον Θεό. Ο Χριστός, ως τέλειος Θεός και τέλειος άνθρωπος, θεραπεύει τη φύση μας ενώνοντάς την με την άκτιστη θεότητα. Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος δεν σώζεται απλώς νομικά, αλλά πραγματικά.
Αν ο Χριστός δεν είχε νου ανθρώπινο, τότε ο ανθρώπινος νους θα παρέμενε αθεράπευτος. Η διάλεκτος αυτή αποκλείει κάθε μορφή μερικής σωτηρίας και αναδεικνύει τον Χριστό ως τον τέλειο ιατρό της ψυχής και του σώματος.
Συμπέρασμα 3.1: Η θεραπεία του ανθρώπου έγκειται στην πραγματική ένωση της ανθρώπινης φύσης με τη θεότητα του Χριστού.
3.2. Η θέωση ως καρπός της πρόσληψης
Ο σκοπός της θεραπείας είναι η θέωση. Ο άνθρωπος, μέσω της ένωσης της φύσης του με τον Χριστό, λαμβάνει τη δυνατότητα να μετέχει στις άκτιστες ενέργειες του Θεού. Η θέωση δεν είναι ψυχολογική εμπειρία αλλά υπαρξιακή ανακαίνιση, καρπός της ενεργείας της χάριτος.
Συμπέρασμα 3.2: Η πρόσληψη της ανθρώπινης φύσης οδηγεί στην έσχατη θεραπεία της, δηλαδή στη θέωση, τη μετοχή του ανθρώπου στη ζωή του Θεού.
Επίλογος
Η φράση του Αγίου Γρηγορίου «Τὸ δὲ μὴ προσληφθὲν, ἀθεράπευτον» αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους χριστολογικούς θεολογικούς άξονες της Εκκλησίας. Με αυτήν, ο Άγιος Πατέρας συνοψίζει τη βασική αρχή της σωτηρίας. Η σωτηρία του ανθρώπου εξαρτάται από την πρόσληψη ολόκληρης της ανθρώπινης φύσης από τον Χριστό. Μόνον ό,τι ενώνεται με τον Χριστό θεραπεύεται και σώζεται. Αυτή η φράση όχι μόνο αποκρούει αιρέσεις της εποχής του, αλλά θεμελιώνει την ορθόδοξη πίστη, όπως διακηρύχθηκε στους Οικουμενικούς Συνόδους.
Η Εκκλησία συνεχίζει να ζει το μυστήριο της πρόσληψης μέσα στη λατρεία και στα Μυστήρια. Η ενανθρώπηση και η πρόσληψη αποτελούν το φως που φωτίζει τον ανθρώπινο δρόμο προς την αιώνια ζωή. Ο λόγος του Γρηγορίου παραμένει επίκαιρος, καθώς υπενθυμίζει ότι η σωτηρία δεν είναι εξωτερική αλλαγή, αλλά βαθιά ενότητα με τον Χριστό.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου