Φωτό: Pinterest
Εισαγωγή
Η εορτή των Χριστουγέννων αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο της Θείας Οικονομίας, διότι εν αυτή αποκαλύπτεται το «μέγα μυστήριον τῆς εὐσεβείας» (Α΄ Τιμ. 3,16): "ὁ ἄσαρκος, ἀχώρητος και ἄχρονος Λόγος τοῦ Θεοῦ" προσλαμβάνει την ανθρώπινη φύση και εισέρχεται στον ιστορικό χρόνο, χωρίς να παύει να είναι Θεός. Το γεγονός αυτό δεν νοείται αποκομμένο από το πρόσωπο της Θεοτόκου, διότι η σάρκωση πραγματοποιείται «ἐκ Πνεύματος Ἁγίου καὶ Μαρίας τῆς Παρθένου».
Η υμνολογία των Χριστουγέννων – ιδίως οι Κανόνες, τα Στιχηρά και τα Θεοτοκία – δεν αντιμετωπίζουν τη Θεοτόκο απλώς ως ιστορική μητέρα του Θεού, αλλά ως θεολογικό τόπο: τον ζωντανό χώρο όπου συντελείται το μυστήριο της σαρκώσεως. Οι πολυάριθμοι υμνολογικοί χαρακτηρισμοί της (σκηνή, πύλη, κιβωτός, θρόνος, πόλις, άμπελος, στάμνα, λυχνία, παλάτιον) δεν αποτελούν ποιητικά στολίδια, αλλά συμπυκνωμένες δογματικές διατυπώσεις, ριζωμένες στην Αγία Γραφή και την πατερική παράδοση.
Σκοπός του παρόντος δοκιμίου είναι να αναδείξει τη Θεοτόκο ως "ὄργανον τῆς σαρκώσεως", όπως αυτή προβάλλεται στους ύμνους των Χριστουγέννων, με αγιογραφική, πατερική και υμνολογική τεκμηρίωση, και με ερμηνευτικά παραδείγματα ώστε ο λόγος της Εκκλησίας να καθίσταται προσιτός στον σύγχρονο αναγνώστη.
1. Η Θεοτόκος ως Σκήνωμα καὶ Έμψυχος Σκηνή του Θεού
(Α΄ καὶ Γ΄ ᾨδὴ Κανόνος Χριστουγέννων)
«Χριστὸς γεννᾶται, δοξάσατε·Χριστὸς ἐξ οὐρανῶν, ἀπαντήσατε·Χριστὸς ἐπὶ γῆς, ὑψώθητε.»
«Σκήνωμα ἔμψυχον τοῦ Λόγουἡ Πανάμωμος γίνεται,ἐν ᾗ ὁ Θεὸς ἐσκήνωσεν.»
Η πρώτη θεμελιώδης εικόνα με την οποία η Εκκλησία προσεγγίζει τη Θεοτόκο στα Χριστούγεννα είναι η εικόνα της Σκηνής. Η εικόνα αυτή γεφυρώνει την Παλαιά και την Καινή Διαθήκη και αποκαλύπτει τη συνέχεια της θείας παρουσίας μέσα στην ιστορία.
Ο ευαγγελιστής Ιωάννης γράφει:
«Καὶ ὁ Λόγος σὰρξ ἐγένετο καὶ ἐσκήνωσεν ἐν ἡμῖν» (Ἰω. 1,14)(Ο Λόγος έγινε άνθρωπος και κατοίκησε ανάμεσά μας).
2. Η Θεοτόκος ως Πύλη του Θεού καὶ Χωρίον του Αχωρήτου
(Δ΄ ᾨδὴ Κανόνος)
«Ῥάβδος ἐκ τῆς ῥίζης Ἰεσσαί,καὶ ἄνθος ἐξ αὐτῆς ἀνέτειλεν,Χριστὸς ἐκ Παρθένου.»
«Πύλη κεκλεισμένη,δι’ ἧς διῆλθεν ὁ Κύριος μόνος,τὴν Παρθένον προδηλοῖ.»
Η δεύτερη βασική υμνολογική προσέγγιση επικεντρώνεται στον τρόπο της θείας εισόδου στον κόσμο. Η εικόνα της Πύλης αναδεικνύει τον υπερφυσικό χαρακτήρα του τόκου και τη μοναδικότητα της παρθενίας.
Στην προφητεία του Ιεζεκιήλ αναφέρεται χαρακτηριστικά:
«Ἡ πύλη αὕτη κεκλεισμένη ἔσται… Κύριος ὁ Θεὸς εἰσελεύσεται δι’ αὐτῆς» (Ἰεζ. 44,2)(Η πύλη αυτή θα παραμείνει κλειστή, διότι από αυτήν πέρασε ο Κύριος).
Η πατερική ερμηνεία (ιδίως στον άγιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό) εφαρμόζει την εικόνα αυτή στη Θεοτόκο ως μαρτυρία της αειπαρθενίας.
3. Η Θεοτόκος ως Χρυσοειδὴς Κιβωτός και Στάμνα του Μάννα
(Ε΄ ᾨδὴ)
«Ἡ κιβωτὸς ἡ ἔμψυχοςτοῦ Λόγου χωρητική,προτυποῦται σήμερον.»
«Στάμνα τοῦ μάννα τῆς Θεότητος,ἡ Παρθένος γέγονεν,ζωὴν τῷ κόσμῳ κομίζουσα.»
Οι ύμνοι των Χριστουγέννων αντλούν από τα ιερά σκεύη της Παλαιάς Διαθήκης, τα οποία λειτουργούν ως προτυπώσεις της Θεοτόκου.
Η Κιβωτός της Διαθήκης περιείχε το μάννα, προτύπωση του αληθινού Άρτου της Ζωής:
«Ἐγώ εἰμι ὁ ἄρτος ὁ ζῶν ὁ ἐκ τοῦ οὐρανοῦ» (Ἰω. 6,51)(Εγώ είμαι ο ζωντανός άρτος που κατέβηκε από τον ουρανό).
Η Θεοτόκος γίνεται «στάμνα τοῦ μάννα τῆς Θεότητος», διότι φέρει όχι σύμβολο, αλλά την ίδια την πηγή της ζωής.
4. Η Θεοτόκος ως Άμπελος, Τράπεζα και Λυχνία
(ΣΤ΄ καὶ Ζ΄ ᾨδὴ)
«Ἄμπελος ἀληθινή,τὸν καρπὸν τῆς ζωῆς ἐβλάστησας,τὸν Χριστόν.»
«Τράπεζα νοητή,ἄρτον οὐράνιον προσφέρουσα,τοῖς πιστοῖς.»
Σε αυτή την ενότητα η υμνολογία χρησιμοποιεί εικόνες της καθημερινής ζωής, ώστε το μυστήριο της σαρκώσεως να καταστεί υπαρξιακά προσιτό.
Η Θεοτόκος υμνείται ως:
-
Ἄμπελος, που βλαστάνει τον «καρπὸν τῆς ζωῆς»,
-
Τράπεζα, που προσφέρει τον ουράνιο Άρτο,
-
Λυχνία, που φέρει το Φῶς τοῦ κόσμου (Ἰω. 8,12).
5. Η Θεοτόκος ως Θρόνος, Παλάτιον, Χρυσοπλοκότατος Πύργος και Δωδεκάτειχος Πόλις
(Ζ- Η΄ ᾨδές)
«Λυχνία φωτός,
τὸ ἀνέσπερον Φῶς βαστάζουσα,Παρθένε ἁγνή.»«Θρόνος τοῦ Βασιλέως γέγονας,καὶ παλάτιον λαμπρόν,ἡ Πανάμωμος.»«Πόλις δωδεκάτειχος,καὶ πύργος χρυσοπλοκότατος,τὴν δόξαν τοῦ Θεοῦ περιέχουσα.»
Η υμνολογία κορυφώνεται με βασιλικές εικόνες και ουράνια κτίσματα, που φανερώνουν ότι ο Θεός εγκαθιδρύει τη βασιλεία Του εντός της ιστορίας.
Η Θεοτόκος υμνείται ως «θρόνος τοῦ Βασιλέως» και «παλάτιον τοῦ Θεοῦ».
6. Αειπαρθενία καὶ Υπερφυσικὸς Τόκος
(Θ΄ ᾨδὴ – Μεγαλυνάρια)
«Ἀπειράνδρως συνέλαβες,ἀφλέκτως ἐκύησας,ἀφθόρως ἔτεκες.»
«Πρὸ τόκου Παρθένος,ἐν τόκῳ Παρθένος,καὶ μετὰ τόκον Παρθένος.»
Η Θ΄ ᾨδὴ συνοψίζει δογματικά όλη τη θεολογία των Χριστουγέννων:
«Πρὸ τόκου Παρθένος, ἐν τόκῳ Παρθένος, καὶ μετὰ τόκον Παρθένος».
Ο τόκος είναι πραγματικός, αλλά υπερφυσικός, χωρίς φθορά και χωρίς αλλοίωση.
Επίλογος
Η Θεοτόκος στους ύμνους των Χριστουγέννων παρουσιάζεται ως το κατεξοχήν πρόσωπο της σαρκώσεως. Μέσα από αυτήν ο άχρονος Θεός εισέρχεται στον χρόνο, και ο άνθρωπος προσκαλείται στη μετοχή της θείας ζωής. Η υμνολογία της Εκκλησίας δεν εξαντλείται σε ποιητικές εικόνες, αλλά ομολογεί τη σωτηρία ως καρπό της θείας συγκατάβασης και της ανθρώπινης ελευθερίας.
Βιβλιογραφία
-
Γρηγορίου Θεολόγου, Λόγοι, PG 36.
-
Δαμασκηνοῦ Ἰωάννου, Ἔκδοσις ἀκριβὴς τῆς Ὀρθοδόξου Πίστεως, PG 94.
-
Κυρίλλου Ἀλεξανδρείας, Εἰς Λουκᾶν, PG 72.
-
Μαξίμου Ὁμολογητοῦ, Ἀμβιγούα, PG 91.
-
Μηναῖον Δεκεμβρίου, Κανόνες Χριστουγέννων.
-
Ἱερὰ Βίβλος (Ο΄ καὶ Κ.Δ.).-Λόγος Θείου Φωτός
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου